ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ Μουσείο Thyssen-Bornemisza, Μαδρίτη, Ισπανία Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Ελ Γκρέκο (El Greco),

Βιογραφικό:

Ο Έλληνας ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο επονομαζόμενος Ελ Γκρέκο, γεννήθηκε στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, αλλά έγινε γνωστός για τα έργα του στο Τολέδο της Ισπανίας. Οι σπουδές του στην Κρήτη είχαν σχέση με βυζαντινές εικόνες. Έζησε επίσης στη Βενετία και στη Ρώμη. Το ύφος του ήταν ο μανιερισμός*, με επιδράσεις τόσο από τη βυζαντινή τέχνη όσο και από τη δυτική. Στα ύστερα έργα του διακρίνουμε τις συστρεφόμενες ανθρώπινες φιγούρες και τη δραματικότητα της κίνησης (όπως στα έργα του Μιχαήλ Αγγέλου), την τεχνική a la prima (όταν δηλαδή η αρχική πινελιά είναι και η τελική), τη χρήση του κιαροσκούρου (που θυμίζει Τιντορέτο), τις επιμηκυσμένες φιγούρες (που θυμίζουν Παρμιτζανίνο). Τα περιγράμματά του πολλές φορές δεν είναι ξεκάθαρα και οι φιγούρες συνδέονται με το φόντο. Γνωστά έργα του είναι: «Η ταφή του κόμητα Οργκάθ», «Η Ανάληψη της Παναγίας», «Ο Άγιος Μαρτίνος και ο ζητιάνος» κ.ά.

Παρουσίαση του έργου:

Στο θέμα του Ευαγγελισμού ο Γκρέκο επανερχόταν συχνά. Στον πίνακα που παρουσιάζουμε απεικονίζεται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ να κρατά ένα σκήπτρο, ενδεικτικό της εξουσίας του ως Αρχαγγέλου, κατά την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας, και όχι έναν λευκό κρίνο (ο λευκός κρίνος ανήκει στην παράδοση της Δυτικής Εκκλησίας). Όσον αφορά την έκπληκτη στάση της Παναγίας και το στρογγυλό της πρόσωπο, οι μελετητές θεωρούν ότι ο Θεοτοκόπουλος έχει εμπνευστεί από τον Τισιανό. Η σκηνή διαδραματίζεται σε ένα πλακόστρωτο δωμάτιο με τεράστιο άνοιγμα σε έναν συννεφιασμένο ουρανό. Μικροί άγγελοι πετούν στον ουρανό, ενώ το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται σαν λευκό περιστέρι μέσα σε χρυσό φως. Πίσω μια κόκκινη κουρτίνα έχει ανοίξει, για να φανεί ο ουρανός με τους αγγέλους. Η Παναγία μελετά από ένα ανοιχτό βιβλίο και στρέφεται ξαφνιασμένη με την εμφάνιση του Αρχαγγέλου που πετά. Κυριαρχούν τα τρία βασικά χρώματα, το μπλε στο φόρεμα της Παναγίας, το κίτρινο στον Αρχάγγελο και το κόκκινο στην κουρτίνα. Τα υπόλοιπα χρώματα είναι καφέ και ουδέτερα. Η πινελιά του καλλιτέχνη είναι γρήγορη και εμφανής και θα παίξει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του ύφους του στα ώριμα έργα του. Εντύπωση προκαλεί η όλο χάρη κίνηση του Αρχαγγέλου, τα λεπτά και ευγενικά χαρακτηριστικά του, καθώς και τα δυνατά σκουρόχρωμα φτερά του, τα οποία ζωγραφίστηκαν με πολλή προσοχή. Ο εσωτερικός και ο εξωτερικός χώρος συγχέονται. Ο Αρχάγγελος πατά πάνω σε σύννεφο, ενώ οπτικά είναι μέσα στο δωμάτιο. Οι μικροί άγγελοι, που βρίσκονται επίσης μέσα στα σύννεφα, απεικονίζονται μπροστά από την κουρτίνα. Μοιάζει σαν να έχει εισέλθει στο δωμάτιο ο ουρανός. Το δωμάτιο είναι εντελώς λιτό. Εκτός από το έπιπλο όπου κάθεται και μελετά η Παναγία, το υπόλοιπο είναι κενό. Το πλακόστρωτο, με την προοπτική σμίκρυνσης, οδηγεί το μάτι στο κέντρο περίπου του πίνακα, που είναι και το σημείο φυγής. Όλο το έργο, εκτός από το πλακόστρωτο, δείχνει να πάλλεται από κίνηση: οι πτυχώσεις των ρούχων, η κίνηση των σωμάτων, η κίνηση της κουρτίνας, το φτερούγισμα των μικρών αγγέλων και ο συννεφιασμένος ουρανός, ενοποιημένα με τις χαρακτηριστικές πινελιές του Γκρέκο, γεμίζουν με ανησυχία τη σκηνή. Συνθετικά το έργο χωρίζεται σε δύο τρίγωνα: αριστερά η Παναγία με την κουρτίνα και δεξιά, ως αντεστραμμένο τρίγωνο, ο Γαβριήλ με τους μικρούς αγγέλους. Οριζόντια η σύνθεση διαχωρίζεται σε δύο μέρη: το επάνω και το κάτω, το ουράνιο και το γήινο.

ΓΩΣΣΑΡΙ

Μανιερισμός (manierism, από το ιταλικό maniera = τρόπος):

Ύφος στην τέχνη που αναπτύχθηκε την περίοδο μετά την Αναγέννηση και πριν από το μπαρόκ (1520-1580) στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και αλλού. Σπουδαίοι μανιερίστες ήταν ο Παντόρμο, ο Παρμιτζανίνο, ο Ρόσο, ο Θεοτοκόπουλος και άλλοι. Ο μανιερισμός χαρακτηρίζεται από την έντονη κίνηση με συστροφές μακρόστενων μορφών, τη χρήση έντονων χρωμάτων και τονικών κοντράστ, καθώς και από τις απότομες αλλαγές στο φως μέσα σε μια ανήσυχη σύνθεση.