Η ΚΟΙΜΗΣΗ – ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

 

Κωνσταντίνος Νταφούλης

Η ορθόδοξη Εκκλησία όρισε στις 15 Αυγούστου να εορτάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Η εορτή αυτή με διαφορετική μορφή και ονομασία απαντάται στην ιεροσολυμητική παράδοση ήδη από τον Β΄ αιώνα[1]. Η καθιέρωση της, όπως και όλων των θεομητορικών εορτών, πραγματοποιήθηκε περί τα μέσα του Ε΄ αιώνα, μετά την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο.

Στην κάθε εορτή ενός Αγίου η Εκκλησία τιμά και συνάμα κοινωνεί βιωματικά και λειτουργικά τους άθλους της ζωής τους που δεν ήταν τίποτε άλλο από τη ζωντανή εφαρμογή του Ευαγγελίου, όπως αποτυπώνεται στη Γραφή : «επιτελούντες αγιωσύνην εν φόβω Θεού»[2], «ὃς ἐμαρτύρησε τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅσα εἶδε»[3] και «Μακάριος ἀνὴρ ὃς ὑπομένει πειρασμόν· ὅτι δόκιμος γενόμενος λήψεται τὸν στέφανον τῆς ζωῆς, ὃν ἐπηγγείλατο ὁ Κύριος τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν»[4]. Όροι και προϋποθέσεις ευαγγελικές που τήρησαν μέχρι το τέλος της εγκόσμιας βιωτής τους.

Στην περίπτωση της υπεραγίας Θεοτόκου το περιχεόμενο του Ευαγγελίου αρχίζει να εφαρμόζεται στη ζωή της ήδη από τη γέννηση της. Ο ευαγγελικός τρόπος έκφρασης, ως προϋπόθεση βιωτής του ανθρώπου που γίνεται μέτοχος της Βασιλείας του Θεού, βρίσκει στο πρόσωπο της την τελειότερη, δηλαδή περισσότερο ολοκληρωμένη μορφή εφαρμογής σε ανθρώπινο επίπεδο.

Η ιστορική της πορεία που μαρτυρά και βεβαιώνει περί του καθαρού της βίου και της αφιέρωσης και αγάπης της προς τον Κύριο και Θεό της καταγράφεται σε διάφορες πηγές, καινοδιαθηκικές και μη. Το διπλό γεγονός της Κοίμησης και Μετάστασης του σώματος της δεν αναφέρεται στα χωρία της Καινής Διαθήκης. Η διήγηση αυτή περιγράφεται σε μια σειρά απόκρυφων κειμένων[5], στα κείμενα ελλήνων Πατέρων[6], κατά επίδραση των απόκρυφων και στην πλούσια υμνολογία της Εκκλησίας μας, η οποία αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της προφορικής παράδοσης της πρώτης Εκκλησίας[7].

Με βάση τις ανωτέρω περιγραφές σε γενικές γραμμές η διήγηση για την Κοίμηση – Μετάσταση της Θεοτόκου Μαρίας αναφέρει περίπου τα εξής: «Η Κοίμηση της έγινε στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ την ειδοποίησε τρεις μέρες πριν για το μελλούμενο γεγονός. Στην συνέχεια μετέβει στο όρος των Ελαιών για προσευχή. Επιστρέφοντας ανέλαβε την προετοιμασία για την Κοίμηση της. Την Τρίτη μέρα ακούστηκε βροντή δυνατή που μέσα σε νεφέλη εμφάνισε μαθητές του Ιησού από διαφορετικά σημεία στα οποία βρισκόταν. Οι Απόστολοι τοποθέτησαν το σώμα της σε μνήμα στη Γεσθημανή, ενώ πιο πριν κατά την περιφορά του σκηνώματος της συνέβησαν πολλά αξιοθαύμαστα γεγονότα. Όταν άνοιξαν το μνήμα διαπίστωσαν ότι το σώμα της είχε αναληφθεί στους ουρανούς. Υπολογίζεται ότι η Κοίμηση της έγινε έντεκα χρόνια μετά την σταύρωση και την ανάληψη του Ιησού».

Στη βιβλιογραφία απαντάται προβληματική όσον αφορά τη διαφορά μεταξύ Ανάστασης και Μετάστασης, η οποία γεννά δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Η προβληματική αυτή έχει ως προβολή του γεγονότος της Δευτέρας Παρουσίας του οποίου συνοδεύεται από την κοινή Ανάσταση όλων των ανθρώπων και την κρίση τους από τον δικαιοκρίτη Θεό. Άραγε οι άνθρωποι που μετέστησαν με τα σώματα τους στους ουρανούς θα δεχτούν Ανάσταση; Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι θα κριθούν; Είναι μια σειρά ερωτημάτων που περισσότερο αποτελούν στοχαστική προβληματική της ανθρώπινης σκέψης και περιέργειας παρά κάτι που αφορά το δόγμα της Εκκλησίας ή το ζήτημα της σωτηρίας μας. Και αυτό γιατί κανείς δεν μπορεί να αποφανθεί με βεβαιότητα για αυτά τα θέματα. Ανάγονται στη βούληση του Θεού και μόνον.

Είναι γεγονός ότι η ορθόδοξη παράδοση κάνει λόγο για μετάσταση και όχι ανάσταση της Θεοτόκου. Από αυτό μπορούν να συναχθούν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Εάν κάνουμε λόγο μόνον για μετάστασή, η οποία δεν προδιαθέτει και ταυτόχρονα και ανάσταση, τότε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το σώμα της Θεοτόκου δεν δέχθηκε την αλλοίωση του πεπερασμένου χρόνου και διατηρείται άφθαρτο σε έναν διαφορετικέ τόπο, δηλαδή μια απλή μεταφορά του σώματος στην ουράνια κατοικία. Η ψυχή της Θεοτόκου περιμένει σε περίοπτη θέση στον ουρανό να ενωθεί ξανά με το σώμα της όπως θα είναι μετά τη Δευτέρα Παρουσία και να κριθεί, όπως όλοι οι άνθρωποι. Δηλαδή η μετάσταση της πρόσφερε απλά τη διατήρηση του σώματος της, χωρίς να δεχθεί την αλλοίωση του φυσικού χρόνου.

Μία άλλη σκέψη είναι ότι η Θεοτόκος Μαρία, όχι μόνο ευεργετήθηκε από την αγάπη του Θεού, αλλά και δικαιώθηκε κατά την Κρίση του, πριν της Δευτέρας παρουσίας του. Η μετάσταση ως γεγονός οντολογικό που δέχτηκε η όλη ανθρώπινη φύση της Μαρίας αποτελούσε και μια ετεροχρονισμένη κρίση και ταυτόχρονα δικαίωση της από τον Θεό. Ο Θεός ανταπέδωσε με την αγάπη του τη μετάσταση του αναστημένου σώματος της Μαρίας, διότι με τον όλο βίο της μετατράπηκε σε αγωγό της θείας χάριτος, ως υποδειγματική κόρη λατρεύουσα και αφιερωμένη στο Θεό. Ως πειθαρχημένη στο θέλημα του Θεού που με την αγάπη της προς Εκείνον αποδέχτηκε με όλο το είναι της να μετατραπεί σε δοχείο αγιότητας που θα χάριζε στην ανθρωπότητα τον ενσαρκωμένο Σωτήρα του. Ως υποδειγματική μητέρα που αγαπούσε τον Κύριο και Θεό της ως παιδί της που φρόντιζε συστηματικά για την ενηλικίωση του ωσότου ο γιός της να φανερώσει την πραγματική του θεανθρώπινη φύση και κάνει πράξη το σωτηριολογικό έργο του Θεού και πατέρα Του. Γι’ αυτό και η Παναγία θα είναι παρούσα στην κρίση με το ήδη αναστημένο σώμα της. Δεύτερη ανάσταση δεν πρόκειται να γνωρίσει. Θα συμμετάσχει στην κρίση ως μεσίτρια μεταξύ Θεού και ανθρώπων.

Ανεξάρτητα από την ανωτέρω προβληματική στη συνέχεια θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε δίκες μας σκέψεις, χωρίς να προβούμε σ’ ένα είδος επιχειρηματολογίας το οποίο να επιβεβαιώνεται από τις πηγές με αναφορά στην αυθεντία ενός Πατέρα της Εκκλησίας, ώστε να αποδείξουμε με στοιχεία τις σκέψεις μας. Και αυτό γιατί πολύ απλά τέτοια θέματα, κατά τη γνώμη μας, είναι αναπόδεικτα και δεν χρήζουν επιστημονικής τεκμηρίωσης. Μόνον υποθέσεις μπορούν να διατυπωθούν. Μπορεί, βέβαια η αλήθεια να βρίσκεται είτε μέσα στα χωρία της Γραφής, είτε στην υμνολογία της Εκκλησίας, είτε ακόμη και στο όραμα ενός ασκητή. Εάν όμως ο Θεός ήθελε να φανερώσει την πραγματική απάντηση στην ανωτέρω προβληματική, ώστε να γίνει κοινή συνείδηση των πιστών και δόγμα της Εκκλησίας, με κάποιο τρόπο θα το είχε ήδη πράξη.

Έχοντάς υπόψη μας πάντα, ότι οτιδήποτε είναι αδύνατο για τον άνθρωπο είναι δυνατό για το Θεό και ότι ο Θεός αγάπη εστί προβαίνουμε στην καταγραφή των παρακάτω σκέψεων – υποθέσεων. Η μετάστασης της υπεραγία Θεοτόκου μας, αν και δεν αναφέρεται στα ευαγγέλια, ωστόσο δεν αποτελεί μια «απόκρυφη» πλευρά της ζωής της Θεοτόκου Μαρίας και πόσο μάλλον μια «απόκρυφη» διδασκαλία της ορθοδόξου θεολογίας. Οι μεταστάσεις των αναστημένων σωμάτων στη ζωή της ορθοδόξου Εκκλησίας αποτελούν για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά το ποθητό τέλος του, αρκεί να πληρούνται οι προϋποθέσεις της ζωής των προσώπων που έγιναν δέκτες αυτού του τόσου ευεργετικού δώρου, παράγωγο της αγάπης και της δικαιοσύνης του Θεού

Η συμμετοχή της Μαρίας στο σωτηριολογικό του έργο αποτελούσε για εκείνη ταυτόχρονα μια καθημερινή άσκηση που ταλανιζόταν ανάμεσα στη φυσική προδιάθεση τής αγάπης της μητέρας προς τον γιο της και στην γνώση της ταυτόχρονα ότι το παιδί που γέννησε και μεγάλωσε δεν της ανήκε πραγματικά, ή μάλλον, ανήκε όχι μόνον στην ίδια, αλλά σε όλους του ανθρώπους που προηγήθηκαν της εποχής της και σε όσους θα ακολουθούσαν μετά από εκείνη. Ήταν βαρύ το φορτίο που δέχτηκε να επωμιστεί η Μαρία. Ήταν όμως μεγάλη και η αγάπη της για τον Κύριο και Θεό της, γι αυτό άλλωστε άντεξε ψυχικά στο δράμα του γιού της του οποίου ήταν αυτόπτης και αυτήκοους μάρτυς. Μαζί με το γιό της γινόταν και εκείνη μάρτυρας με την άσκηση της υπακοής που έκανε μέχρι τέλους στον Θεό της. Ψυχικά η Θεοτόκος άντεξε το μαρτύριο του γιου της. Σωματικά όμως λύγισε από τον πόνο που δέχτηκε η καρδιά της βλέποντας τον γιο της να πεθαίνει ή μάλλον να εκτελείται με έναν τόσο απαξιωτικό θάνατο ως κοινός εγκληματίας.

Η θυσία του γιου της ήταν και δική της θυσία. Θυσίασε στο όνομα του θεού της ό,τι πολυτιμότερο μπορεί να έχει μια γυναίκα στη ζωή της, το ίδιο της το παιδί. Καμία όμως θυσία που γίνεται για την θεία οικονομία δεν περνά απαρατήρητη για τον Θεό και πόσο μάλλον για μια απλή γυναίκα που έδωσε τα πάντα σε Εκείνον, χωρίς πραγματικά της να ανήκει τίποτε. Πώς είναι δυνατόν ο δικαιοκρίτης Θεός να μην δικαιώσει για τις πράξεις της τη Μαρία; Πώς είναι δυνατόν να αφήσει τη γυναίκα αυτή να έχει την ίδια μοίρα με όλες της γυναίκες του κόσμου; Η μετάσταση της Θεοτόκου δεν έγινε κατά παραχώρηση στην Παναγία μας, επειδή απλά και μόνο έγινε σκεύος της ενανθρώπησης του Θεού, αλλά γιατί η οικιοθελής θυσία της, η αυστηρή άσκηση της, ο πόνος της για το γιο της και Θεός της, ξεπερνά κατά πολύ και σε χρόνο αλλά και σε ποιότητα άσκησης οποιασδήποτε άλλης γυναίκας και ανδρός.

Η Θεοτόκος Μαρία έλαβε τη θέση της πάνω από όλους τους αγίους, όχι γιατί γνώρισε απλά και μόνο τη μετάσταση, ή γιατί έγινε η Θεοτόκος, αλλά γιατί με τη θέληση της όλο το είναι της ταυτίστηκε με το χριστιανικό τρόπο ζωής. Δεν πίστευε απλά, βίωνε την πίστη της με την ρεαλιστική θεοπτία της σε πραγματικό χώρο και χρόνο, ζούσε συνεχώς μέσα στη νεφέλη του Θεού χωρίς αυτό να την καθιστά ταυτόχρονα εξωπραγματική, αλλά και ούτε αναμάρτητη. Οι δυσκολίες και ο πόνος του να είσαι μητέρα Ενός που προορισμός του είναι να θυσιαστεί σηκώνοντας όλες τις αμαρτίες του κόσμου, σίγουρα θα γεννούσαν λογισμούς που προέρχονταν από τη στενοχώρια για τις ταλαιπωρίες του παιδιού της και την αγωνία ως φυσικό ένστικτο της μητρότητας. Όλα όμως αυτά τα ερωτήματα που είναι ανθρώπινα και σίγουρα βασάνιζαν τη σκέψη της, τα ξεπέρασε καρτερικά με την προσευχή στον θεό Πατέρα και την έμπρακτη εμπιστοσύνης στον Κύριο και υιό της και έλαβε όλα τα ευεργέτημα γι αυτό. Η ζωή της Μαρίας αποτελεί υπόδειγμα κόρης, γυναίκας, αλλά και πάνω από όλα μητέρας σε όλες τις γυναίκες του κόσμου.

Ο Θεός αγάπη εστί. Η αγάπη δεν έχει όρια, ούτε περιορισμούς έκφρασης. Όταν ο Θεός βρίσκει ανθρώπους που τον λατρεύουν με όλο τους το είναι, παρά τις καθημερινές τους αντιξοότητες που τους δημιουργεί ακριβώς αυτή η βαθειά έκφρασης της πίστης τους, τότε ως Θεός αγάπης δε θα μπορούσε να μην ανταποδώσει άμεσα την δική του τέλεια αγάπη που δεν ορίζεται, ούτε περιορίζεται από κανένα δόγμα, από κανένα εγωισμό, από καμία ιδιοτέλεια. Θεωρούμε πως η αγάπη του Θεού έχει ήδη στους κόλπους της βασιλείας του ανθρώπους που τον αγάπησαν τόσο πολύ που δεν τους άφησε να περιμένουν να ζήσουν την μετοχή τους στην Αγιοτραδική κοινωνία, μετά την Δευτέρα Παρουσία του.

Η μετάσταση της Θεοτόκου Μαρίας αποδεικνύει ότι ο Θεός είναι αληθινός. Ότι ο Θεός είναι ο μόνος σωτήρας, γιατί μόνον αυτός μπορεί να ενεργοποιήσει την αληθή φύση και προορισμό του ανθρώπου, να γίνει δηλαδή αθάνατος. Η παναγία Θεοτόκος μας με τη μετάστασης γίνεται απόδειξη ότι τίποτε δεν πρόκειται να χαθεί από τη δημιουργία του Θεού και ότι κατά τη Δευτέρα Παρουσία του θα αναμένουμε ανάσταση σωμάτων όλων των ανθρώπων σε όπια εποχή κι αν έζησαν. Με τη μετάσταση της έγινε το απόλυτο σύμβολο ανθρώπου που κατευθύνει και εμάς να τη μιμηθούμε αφιερώνοντας όλη τη ζωής μας με θυσίες και κόπους στην αγάπη του Θεού. Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς.

[1] Παναγιώτης Ζησίδης, ∆ιδακτορική διατριβή, «Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟ∆ΟΞΗ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ, (La Dormition de St. Marie a la Tradition grec-orthodoxe) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,2002, σ. 106, πηγή διαδίκτυο: http://invenio.lib.auth.gr/record/5498/files/gri-2004-293.pdf?version=1

[2] Β΄ Κορ. 7,1.

[3] Απ. 1,2.

[4] Ιακ. 1,12.

[5] Τα κείμενα αυτά ονομάζονται γενικότερα ως «transitus Mariae» και χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τις παραδόσεις περί της Κοιμήσεως που ακολουθούν . Σε κείμενα που αποδέχονται την Κοίμηση και χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του Ε΄ αιώνα και απαντώνται στην Συριακή παράδοση. Σε κείμενα που κάνουν διάκριση μεταξύ της Κοίμησης και της Μετάστασης και χρονολογούνται στο πρώτο μισό του ΣΤ΄ αιώνα και απαντώνται στην Κοπτική, Αραβική και Αιθιοπική παράδοση και σε κείμενα που αποδέχονται την Μετάσταση της Θεοτόκου με ή χωρίς Ανάσταση τα οποία απαντώνται στο δεύτερο μισό του ΣΤ΄. Ενδεικτικά αναφέρομαι τα εξής: « TheSixBooksApocryphon» (pdf - ca. 2 MB), (http://pages.uoregon.edu/sshoemak/texts/Syriac/Six%20Books%20Wright.pdf). Το «Ευαγγέλιο των Δώδεκα Αποστόλων» (https://archive.org/details/cu31924029295819). το ελληνικό κείμενο του Ιωάννη του Ευαγγελιστή, (Ps.-) John the Theologian, The Dormition of the Holy Theotokos, (http://pages.uoregon.edu/sshoemak/texts/dormitionG2/dormitionG2.htm). Περισσότερα, βλ. Spyros P. Panagopoulos, «The Byzantine Traditions of the Virgin Mary’s Dormition and Assumption», Patras,Greece, http://www.academia.edu/868632/THE_BYZANTINE_TRADITIONS_ON_THE_HOLY_VIRGINS_DORMITION_AND_ASSUMPTION

[6]ΑναφέρουμεενδεικτικάτουΜοδέστου, πατριάρχουΙεροσολύμων , PG 86,3227B-3312C., Ἐπιφανίου, Πανάριον, P.G. 42, 737Α., ΙωάννηςΘεσσαλονίκης (7οςαι.), Έκδ. M. Jugie, «Homélies mariales byzantines», ενΡ.Graffin, Patrologia Orientalis 19 (2), 1926, σσ. 375-405., ΤουΙωάννουΔαμασκηνού (+756), John of Damascus, three Homilies on the Dormition of the Virgin, (http://pages.uoregon.edu/sshoemak/texts/dormition/dorm.htm). Περισσότερα, βλ., Γεώργιος Φίλιας, Η Εορτή της Κοιμήσεως, http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/filias_koimisi_2_1.html#183_top

[7] Ενδεικτικά στο κοντάκιο της γιορτής, σε κάθισμα του Όρθρου της 14ης Αυγούστου, στο ὲ τροπάριο τῆς Ε' Ὠδῆς τοῦ προεόρτιου Κανόνα. Περισσότερα, βλ., Χρίστου Ἀνδρέας, Η Μετάσταση της Θεοτόκου, http://e-theotokario.blogspot.gr/2012/08/blog-post_8753.html