Η Παναγιά του Θεόφιλου

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑΣΙΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ
Η ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ «Αφιέρωμα των τέκνων Ευστρατίου Ανδρέα Εργον Θεοφίλου Γ.Χ”Μιχαήλ», 1931. Σπάνια εικόνα. Βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό – Βυζαντινό Μουσείο, που δημιούργησε η Μητρόπολη στη Μυτιλήνη στα 1974, απέναντι από τη μεγάλη εκκλησιά, τον Αγιο Θεράποντα. Τη μάζεψε από το παρεκκλήσι Ταξιάρχες, στον οικισμό Κέντρο, στον λεσβιακό Κόλπο Γέρα, μαζί μ’ ένα ξύλινο βημόθυρο που εικονίζει την Αγία Τριάδα, ζωγραφισμένο κι αυτό από τον Θεόφιλο. Ετσι σωθήκανε δυο θαυμάσια έργα από τον λαϊκό ζωγράφο.
«Η Κοίμησις της Θεοτόκου» είναι ζωγραφισμένη πάνω σε ξύλο, σε μέτριες διαστάσεις. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, με ζωηρά τα χρώματα. Είναι ξεχωριστή παράσταση για την «Κοίμηση». Ο Θεόφιλος ζωγράφισε ορισμένα στοιχεία από την παραδοσιακή εικόνα, ενώ δημιούργησε δική του σύνθεση. Εχει ξαπλωμένο το σκήνωμά της η Παναγιά πάνω στο νεκροκρέβατο με σταυρωμένα τα χέρια στο στήθος της, φωτοστέφανο γύρω στο κεφάλι της, κόκκινο μαφώρι και γαλάζιο χιτώνα, όπως συνηθίζεται να ζωγραφίζεται στην παραδοσιακή εικόνα, στην Ανατολική Τέχνη. Γύρω στο σκήνωμα στριμωγμένοι, θλιμμένοι, οι έντεκα απόστολοι, με χρωματιστούς χιτώνες, φωτοστέφανα στα κεφάλια τους. Ο απόστολος Πέτρος πάνω από το κεφάλι της θυμιατίζει με θυμιατό (στην παραδοσιακή εικόνα θυμιατίζει από τη μεριά που βρίσκονται τα πόδια της). Ενας άγγελος με γυμνό σπαθί και πράσινο χιτώνα. Γύρω πολύ φως από το θεϊκό μάτι ανάμεσα σε σύννεφα και δυο άγγελοι με γαλάζιο και κόκκινο χιτώνα. Τα φτερά σ’ όλους τους αγγέλους είναι γαλάζια. Στη μέση πάνω από την Παναγιά, στεκάμενος όρθιος ο Χριστός με τη λέξη «Ο ΩΝ» στο φωτοστέφανο, κόκκινο μαφώρι και γαλάζιο χιτώνα, δοξαστικός, αρχαγγελικός βαστά με τα δυο χέρια, από την αριστερή μεριά την Παναγίτσα – ψυχή, ασπροφορεμένη, φασκιωμένο βρέφος η μορφή του.
Θεϊκό μάτι
Γύρω στριμωγμένοι οι απόστολοι κι οι άγγελοι. Ο Παύλος και ο Θεολόγος Ιωάννης ασπάζονται την Παναγιά. Μπροστά στο νεκροκρέβατο ένας Εβραίος με κομμένα χέρια που κρέμονται πίσω του. Ολα αυτά τα στοιχεία βρίσκουμε στην παραδοσιακή εικόνα για την «Κοίμηση». Ο Θεόφιλος στη σύνθεσή του έχει τους έντεκα απόστολους και στη θέση που στην παραδοσιακή εικόνα υπάρχει το ξαφτέρουγο, αυτός βάζει το θεϊκό μάτι. Επίσης, στην εικόνα του δεν υπάρχουν τα σπίτια, τα μανουάλια με λαμπάδες αναμμένες, δίπλα στο νεκροκρέβατο, οι άγιοι ιεράρχες Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο Ιερόθεος και Τιμόθεος να βαστάνε ευαγγέλια, γυναίκες να κλαίνε, οι δώδεκα απόστολοι να έρχονται μέσα σε σύννεφα, ο Δαμασκηνός Ιωάννης να βαστά χαρτί, ο άγιος Κοσμάς ο ποιητής.
Στην παραδοσιακή εικόνα, η «Κοίμηση της Θεοτόκου», όπως μας περιγράφει ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά (Αγράφων) ιερομόναχος στο βιβλίο του «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» (Εν Πετρουπόλει 1909) ζωγραφίζεται έτσι: «Σπίτια και μέσον η Παναγία κειμένη επί κλίνης νεκρά, έχουσα έμπροσθέν της σταυρωμένα τα χέρια, και πλησίον της κλίνης ένθεν και ένθεν μανουάλια με λαμπάδας αναμμένας· και εις Εβραίος έμπροσθεν της κλίνης, έχων κομμένα τα χέρια, κρεμασμένα εις την κλίνην, και έμπροσθεν αυτού εις άγγελος με γυμνό σπαθί· και εις τους πόδας της ο απόστολος Πέτρος θυμιών με θυμιατόν, και εις την κεφαλήν της ο άγιος Παύλος και ο θεολόγος Ιωάννης ασπαζόμενοι αυτήν· και γύρωθεν οι λοιποί απόστολοι και οι άγιοι ιεράρχαι Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, Ιερόθεος και Τιμόθεος, βαστάζοντες ευαγγέλια, και γυναίκες κλαίουσαι· και επάνωθεν αυτής ο Χριστός βαστών εις τας αγκάλας του την αγίαν αυτής ψυχήν λευκοφόρον· και γύρωθεν αυτού φως πολύ και πλήθος αγγέλων, και άνωθεν εις τον αέρα πάλιν οι δώδεκα απόστολοι ερχόμενοι μετά νεφελών· και εις την δεξιάν άκρην του σπιτίου ο Δαμασκηνός Ιωάννης βαστών χαρτί λέγει: “Αξίως ως έμψυχον σε ουρανόν υπεδέξαντο ουράνια, πάναγνε, θεία σκηνώματα, και παρέστηκας” κτλ. Και εις την αριστεράν ο άγιος Κοσμάς ο ποιητής βαστών χαρτί λέγει: “Γυναίκα σε θνητήν αλλ’ υπερφυώς και μητέρα Θεού ειδότες, πανάμωμε”».