θεοτοκος

Το νερό

Από τις εικόνες της Θεοτόκου που κάνουν ισχυρή εντύπωση στον προσκυνητή του Αγίου Όρους είναι και η Παναγία η Γαλακτοτροφούσα. Ιδιαίτερα η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσης που βρίσκεται στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου.

Η Παναγία Γαλακτοτροφούσα εικονίζει την Θεοτόκο να θηλάζει τον Ιησού Χριστό. Η εικόνα αυτή σπάνια αγιογραφείται σήμερα, αλλά ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη στο παρελθόν.

Η επιγραφή στο κάτω μέρος λέει:
Αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας της Θεοτόκου Γαλακτοτροφούσης
που βρίσκεται στη ρωσική σκήτη του Προφήτου Ηλιού στον Άθωνα

Στην παράσταση αυτή, η Παναγία, με μελαγχολικό πρόσωπο, εμφανίζεται όρθια ή καθισμένη σε ένα σκαμπό ή θρόνο, κρατώντας τον Ιησού παιδάκι στην αγκαλιά της και προσφέροντάς του το στήθος της προς θηλασμό. Η Παναγία και ο Ιησούς βρίσκονται σε ένα εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο και μερικές φορές εικονίζεται ψηλά και ουράνιος χορός αγγέλων. Σε παλαιότερες εικόνες ο Ιησούς κρατά το στήθος της Παναγίας με το χέρι του, ενώ σε νεώτερες είναι η Παναγία που τού το προσφέρει. Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι το στήθος της Παναγίας παρουσιάζεται κολλημένο στον ώμο της, ο δε Ιησούς δεν έχει χαρακτηριστικά θηλάζοντος βρέφους, αλλά μικρού παιδιού.

Πολύ διαδεδομένη είναι και η εικόνα στη Ρωσία, όπου η Παναγία και ο Ιησούς εικονίζονται σε ένα κήπο ή όαση με δένδρα, μάλλον φοίνικες, υπονοώντας προφανώς τη φυγή στην Αίγυπτο και την διαμονή τους εκεί.

Η θέμα αυτής της εικόνας ήταν επίσης ευρύτατα διαδεδομένο και στη Δύση.

Έργο του Jean Fouquet (15ος αιώνας).
Το πρωτότυπο βρίσκεται στην Αμβέρσα

Όπως υποστηρίζεται από τους ειδικούς, η παλαιότερη παράσταση αυτού του θέματος βρίσκεται στην κατακόμβη της Πρίσκιλλας και ανάγεται στον 2^ο αιώνα.

Η εικόνα είναι βέβαια και ένα ισχυρό οπτικό επιχείρημα εναντίον των μονοφυσιτών, των μη αποδεχόντων την ανθρώπινη φύση του Ιησού Χριστού, αλλά και εναντίον όλων εκείνων που θεωρούσαν σκάνδαλο την ενανθρώπηση του Θεού.

Το μυστήριο της ενανθρωπήσεως. Ο παντοδύναμος αιώνιος Θεός, η ίδια η Ζωή, ενσαρκώνεται σε ένα παιδί, ανίσχυρο και αδύναμο από τη φύση του, που επαφίεται πλήρως και εντελώς στην Θεοτόκο για την ανάπτυξη και την διατήρησή του στη ζωή.

Η μελαγχολία του θηλασμού στην εικόνα προοράται τον θρήνο της Σταύρωσης και της Ταφής.
Είναι το γάλα της Θεοτόκου που θα σχηματίσει το ρέον αίμα του εσταυρωμένου Ιησού.

Ο καφές

Τα τελευταία δύο, τρία χρόνια, τέσσερεις μεγάλες και επιτυχείς εκθέσεις έχουν πραγματοποιηθεί στη Δυτική Ευρώπη για τον Μέγα Αλέξανδρο, με τελευταία αυτή του Λούβρου (εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.) Και αυτό στέκεται αφορμή να θυμηθούμε τον Μέγα Όσιο Σισώη με τη χαρακτηριστική εικόνα του ιδίου να θρηνεί πάνω από τον τάφο του Μέγαλου Αλεξάνδρου.

Ο βασιλιάς των Ελλήνων Αλέξανδρος.
Ι. Μ. Δοχειαρίου

Ο Χάρος κόβει την τελευταία πνοή του Μ. Αλέξανδρου.
Ι. Μ. Φιλοθέου

Ο όσιος Σισώης έζησε τον 4^ο αιώνα στη Θηβαΐδα της Αιγύπτου, αλλά ο βίος του διαδόθηκε τον 14ο αιώνα και οι πρώτες εικονογραφικές μαρτυρίες που σώζονται για αυτόν είναι του 16^ου αιώνα.

Χαρακτηριστική εικόνα του οσίου είναι αυτή του γέροντος με τα λίγα μαλλιά μπροστά στον ανοιχτό τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και εκεί να κλαίει και να συλλογίζεται τη ματαιότητα της ζωής και το αναπόφευκτο του θανάτου. Χαρακτηριστικές είναι και οι επιγραφές της εικόνας, με πιο συνηθισμένες τις ακόλουθες:

«Ορών σε, τάφε, δειλιώ σου την θέαν και καρδιοστάλακτον δάκρυον χέω, χρέος το κοινόφλητον εις νουν λαμβάνων, πώς ουν μέλλω διελθείν πέρας τοιούτον; Αι, αι, θάνατε, τις δύναται φυγείν σε;».

«Ορών ο μέγας εν ασκηταίς Σισώης ατάφου του βασιλέως Ελλήνων Αλεξάνδρου το σώμα του πάλαι λάμψαντος εν δόξη, φρίττει και το άστατον του καιρού και της δόξης τούτων προσκαίρων λυπηθείς, ιδού κλαίει, άι, άι, θάνατε τις δύναται φυγείν σε;»

«Ορών έφριξα βασιλέα τον μέγαν. Πώς σκωλήκων γέγονε βρώμα δυσώδες;»

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η παράσταση υποκρύπτει θρήνο για το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Οι τρεις σκελετοί συμβολίζουν την ισότητα του θανάτου.

Αλλά ας τελειώσουμε με την αδερφή του Μ. Αλέξανδρου::

Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος;

«Μες στο πλατύ το πέλαγο καράβι ταξιδεύει

Τριγύρω νύχτα απλώνεται

και με το αγέρι, που ελαφρά τα κύματα χαϊδεύει,

το μπρίκι το ασπροφόρετο κουνιέται, αργοσαλεύει,

σαν νύφη, πού όλο και λυγά και γλυκοκαμαρώνεται

Μα ξάφνου, σαν να κάρφωσε σ’ αμμουδιαστό ακρογιάλι

τις δυο του άγκυρες μαζί,

το μπρίκι στέκει καιί μπροστά στην πλώρη του προβάλλει

Γοργόνα θαλασσόβρεχτη με αγριωπό κεφάλι:

— Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος απέθανε για ζει;

Βροντολογά το στόμα της και τα νερά αναδεύει

με την ψαρίσιο της ουρά,

και το γυναίκειο της αυτί απόκριση γυρεύει.

— Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος στον κόσμο βασιλεύει,

ο ναύτης αποκρίνεται, ζωή νά ‘χης, Κυρά!

Αλίμονο αν τής έλεγε πως είναι πεθαμένος

Από τα χρόνια τα παλιά!... /

Ευθύς την ίδια τη στιγμή ο ναύτης ο καημένος

μαζί με το καράβι του θα βούλιαζε πνιγμένος,

και η Γοργόνα θ’ άρχιζε να κλαίει το βασιλιά.

Μα τώρα, που έμαθε πως ζη, την όψη της αλλάζει

και μ’ ομορφιές στολίζεται.

Γίνεται κόρη λυγερή, στα κύματα πλαγιάζει,

με δυό ματάκια ολόγλυκα τριγύρω της κοιτάζει,

απ’ τα ξανθά της τα μαλλιά το πέλαγος φωτίζεται.

Το μπρίκι πάλι ξεκινά και σιγαλαρμενίζει

στη Θάλασσα την γαλανή.

Και η Γοργόνα στον αφρό σαν γλάρος φτερουγίζει,

λύρα κρατάει ολόχρυση καί παίζοντας αρχίζει

να τραγουδή στο πέλαγος μ’ ουράνια φωνή! »

Γ. Δροσίνης