Ο Ιωακείμ και η Άννα, γονείς της Θεοτόκου Μαρίας
- "Πόσα ταξίδια να έκανε [ο Λουκάς] απ' την Καισαρεία στην Παλαιστίνη, στα Ιεροσόλυμα για τον Ιάκωβο, στην Βηθλεέμ και στην Ναζαρέτ για τους συγγενείς και τους ομηλίκους του Ιησού, προ πάντων όμως για την μητέρα του Ιησού, όσο ζούσε, που τώρα ήταν γερόντισσα ογδόντα ετών. Ποιος μπορούσε να του διηγηθή την θαυμαστή εκείνη ιστορία των Χριστουγέννων, με τέτοιο τρόπο, παρά η πιστή ανάμνησις μιας μητέρας που αγαπά;"[22].
Από το εδάφιο Λουκ. 1,27, φαίνεται ότι η Μαρία "καταγόταν από το γένος του Δαυίδ"[25] (Λουκ. 1,27). Ακόμη όμως κι αν η φράση εξ οίκου Δαυίδ θεωρηθεί ότι αναφέρεται στον Ιωσήφ, υπάρχουν εδάφια τα οποία έμμεσα αναφέρονται στην καταγωγή της, όπως τα Λουκ. 1,32. 2,4-5. Ρωμ. 1,3 αλλά επίσης, υπάρχει και η βεβαιότητα της Παράδοσης, από τα μέσα του 2ου αιώνα[26]. Όπως θα μπορούσαμε ιστορικά να συμπεράνουμε, ζούσε όπως και οι άλλες κοπέλες της ηλικίας της, ασχολούμενη ή βοηθώντας στις γυναικείες καθημερινές εργασίες, τις οποίες επέβαλλαν οι συνθήκες ζωής μιας οικογένειας στη μικρή Ναζαρέτ: την οικογενειακή χειροτεχνία (όπως υφάσματα που τα έγνεθαν και τα ύφαιναν στο σπίτι), την προπαρασκευή του ψωμιού (άλεσμα σε μικρό οικιακό μύλο που είχε κάθε σπίτι), το ζύμωμα και το ψήσιμο του ή την παρασκευή άλλων φαγητών, την προμήθεια νερού από τη βρύση και άλλες παρόμοιες εργασίες του σπιτιού[27]. Επίσης όμως, είχε και τις πνευματικές ενασχολήσεις, οι οποίες απέρρεαν από το τυπικό της θρησκείας της φυλής τους: την προσευχή σε διάφορες ώρες της ημέρας, τη συμμετοχή στις λατρευτικές εκδηλώσεις της Συναγωγής, τη μελέτη των Γραφών[28], γεγονός που επιβεβαιώνει και ο ύμνος της Μαρίας (Λουκ. 1,46-56) ο οποίος δείχνει "τόσες πολλές βιβλικές θύμησες"[29].
Ο γάμος, ήταν ένας ακόμη κοινωνικός θεσμός αλλά και επιταγή του βιβλικού Νόμου, ο οποίος αποτελούσε καθήκον και ταυτόχρονα υποχρέωση για κάθε Ιουδαίο πολίτη όπως και η τεκνογονία, και γι' αυτό βλέπουμε ότι η Μαρία είχε προχωρήσει στις διαδικασίες του γάμου όντας μνηστευμένη με τον Ιωσήφ[30]. Ο έγγαμος βίος ήταν μια καταξιωμένη μορφή ζωής για κάθε άνθρωπο ενώ η αγαμία ήταν ένα σπάνιο φαινόμενο, το οποίο θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σε ελάχιστους μόνο Ραββί[31] (βλ. και λήμμα: Ραβί). Σε κάθε εβραϊκή οικογένεια η γέννηση ενός παιδιού έφερνε μεγάλη χαρά και τότε, σύμφωνα με το παλιό έθιμο, θα καλούσαν τους συγγενείς, τους φίλους και τους γείτονες να γλεντήσουν[32]. "Ιδού, κληρονομιά παρά του Κυρίου είναι τα τέκνα μισθός αυτού, ο καρπός της κοιλίας" έλεγε για τα παιδιά ένας Ψαλμός[33] ενώ, σύμφωνα με τα λόγια της Ελισάβετ, της μητέρας του Ιωάννη του Βαπτιστή, η στειρότητα ήταν πραγματικό όνειδος[34].
Ο Ευαγγελισμός
-
- (Επειδή πολλά στοιχεία για τον ιστορικό βίο της Μαρίας συνδέονται με τα γεγονότα του Ευαγγελισμού, περισσότερες πληροφορίες παρατίθενται στο κύριο άρθρο:
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου).
- (Επειδή πολλά στοιχεία για τον ιστορικό βίο της Μαρίας συνδέονται με τα γεγονότα του Ευαγγελισμού, περισσότερες πληροφορίες παρατίθενται στο κύριο άρθρο:
Ο μνήστωρ Ιωσήφ
Βλ. το κύριο άρθρο: ΙωσήφΗ Μαρία επισκέπτεται την Ελισάβετ
Σύμφωνα με την διήγηση του Ευαγγελισμού, ο Γαβριήλ αποκάλυψε στην Μαρία ότι η γηραιά συγγενής της Ελισάβετ, θα γεννήσει γιο (τον Ιωάννη τον Πρόδρομο), και μάλιστα ότι βρισκόταν στον έκτο μήνα της κύησης (Λουκ. 1,36). Η Μαρία, εσπευσμένα ("μετά σπουδής"), πήγε στην ορεινή περιοχή της Ιουδαίας, στο σπίτι του Ζαχαρία και όταν χαιρέτησε την Ελισάβετ, το βρέφος στην κοιλιά της σκίρτησε, όχι κατά τον συνηθισμένο στις εγκύους τρόπο, αλλά εξαιτίας του προφητικού χαρίσματος το οποίο αξιώθηκε ο Ιωάννης από τον Θεό[39]. Κατόπιν, η Ελισάβετ, επλήσθη Πνεύματος Αγίου (Λουκ. 1,41), ονόμασε την Παρθένο ευλογημένη ανάμεσα στις γυναίκες και κατ' αυτή τη "χαρακτηριστική διατύπωση της Ελισάβετ...η 'ευλογία'...αυτή έχει άμεση σχέση, ασφαλώς, με τον 'ευλογημένον καρπόν της κοιλίας' της"[40]. Αμέσως μετά, η Ελισάβετ ρωτά προφητικά[41]: "πως μου έγινε τέτοια μεγάλη τιμή, να έρθει σε μένα η μητέρα του Κυρίου μου;"[42]. Τότε η Μαρία, συνέθεσε την ωδή δοξολογίας προς το Θεό[43], η οποία αρχίζει με τη φράση "μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον..." (Λουκ. 1,39-56). Η φρασεολογία του ύμνου αυτού θυμίζει ψαλμικούς στίχους της Παλαιάς Διαθήκης και είναι μια "ποιητική σύνθεση" γεμάτη λυρισμό και "θεολογικά στοιχεία, ιδιαίτερα προς την κατεύθυνση μιας εκκλησιολογικής κατανόησης του περιεχομένου του"[44].Επιστροφή της Μαρίας στη Ναζαρέτ
Συνολικά, η Μαρία έμεινε κοντά στην Ελισάβετ περίπου τρεις μήνες ("ωσεί μήνας τρεις", Λουκ. 1,56), και έπειτα επέστρεψε και πάλι στη Ναζαρέτ. Δεν γνωρίζουμε αν έμεινε μέχρι να γεννήσει η Ελισάβετ. Οι Πατέρες της ανατολής, όπως ο Θεοφύλακτος και ο Ευθύμιος Ζιγαβηνός, γνωρίζοντας τις επικρατούσες συνήθειες, διδάσκουν ότι η Παρθένος δεν έμεινε στην γέννηση αφήνοντας την πρωτοβουλία στους κοντινούς της Ελισάβετ ανθρώπους, σύμφωνα με το έθιμο[45]. Στην επιστροφή, την Θεοτόκο ανέμεναν τα γεγονότα που περιγράφονται στο Ματθ. 1,18 και εξής[46]. Το διάστημα απουσίας της Μαρίας στην ορεινή Ιουδαία, ήταν αρκετό ώστε να γίνουν "έκδηλα τα σημεία της εγκυμοσύνης της" και είχε ως συνέπεια να ταραχθεί ο Ιωσήφ νομίζοντας ότι ήταν αποτέλεσμα απιστίας[47]. Αν και στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ άνδρας-σύζυγος της Μαρίας, αλλά απλά υπόλογος γι' αυτήν απέναντι του Νόμου, αποδείχτηκε ένας πολύ συνεπής προστάτης: ακόμη και όταν πληροφορήθηκε τα περί της εγκυμοσύνης της παρθένου Μαρίας, και πίστευε ότι απατήθηκε απ' αυτήν (αφού "ουκ εγίνωσκεν αυτήν έως ου έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον", Ματθ. 1,25), εκείνος, όντας δίκαιος, δεν θέλησε να φανερώσει το γεγονός το οποίο υποπτευόταν και να τη διαπομπεύσει για δημόσιο παραδειγματισμό, αλλά σκέφτηκε να την αφήσει κρυφά (Ματθ. 1,19) και να της δώσει μυστικά διαζύγιο[48]. Tελικά όμως, στο όνειρό του, έλαβε αποκαλύψεις μέσω αγγέλου σχετικά με την Παρθένο και το θείο βρέφος και έμαθε την αλήθεια (Ματθ. 1,20-23. 6,13.19. Λουκ. 4,4-7. 6,33)[49]. Οταν σηκώθηκε απ' τον ύπνο ο Ιωσήφ, έκανε όπως τον πρόσταξε ο άγγελος και παρέλαβε στο σπίτι του τη Μαρία και δεν ήρθε σέ συζυγική σχέση μαζί της ποτέ[50].Ο Ιωσήφ και η Μαρία στη Βηθλεέμ για την απογραφή
- Για το ζήτημα της ιστορικότητας της απογραφής, βλ. κύριο άρθρο Κυρήνιος
Η Γέννηση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού
Καταρχάς, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η γνωστή εικόνα που θέλει τον Ιωσήφ και τη Μαρία να αναζητούν απεγνωσμένα τόπο στη Βηθλεέμ για να διαμείνουν και καταλήγουν, μη έχοντας άλλη λύση, σε ένα σταύλο, δεν βασίζεται στα ιερά κείμενα. Σύμφωνα με τον Λουκά (2,1-7), η αγία οικογένεια έφτασε στη Βηθλεέμ, έμεινε σε κάποιο κατάλυμα (στ. 7) και εκεί ήρθε η ώρα της Μαρίας να γεννήσει (στ. 6). Έχει επισημανθεί ότι ο Λουκάς όταν θέλει να αναφερθεί σε πανδοχείο, χρησιμοποιεί αυτή ακριβώς τη λέξη: "...ήγαγεν αυτόν εις πανδοχείον..." (Λουκ. 10,34). Κατά συνέπεια, γράφοντας κατάλυμα είναι πιθανό να αναφέρεται σε δωμάτιο φιλοξενίας κάποιας, συγγενικής ίσως, οικίας, λόγω όμως της μαζικής μετάβασης των μελών της οικογένειας του Ιωσήφ στη Βηθλεέμ για την απογραφή, όταν γεννήθηκε ο μικρός Ιησούς, είτε δεν υπήρχε πλέον χώρος για την φιλοξενία του βρέφους, είτε η Μαρία θεώρησε καλύτερο ή πιο ασφαλές για το παιδί να μεταβεί σπαργανωμένο (τυλιγμένο με λωρίδες υφάσματος[53]) στη φάτνη[54][55][56]. Εδώ, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο Λουκάς δεν μιλά αόριστα για μια οποιαδήποτε φάτνη αλλά αναφέρεται στη φάτνη ("ανέκλινεν αυτόν εν τή φάτνη", Λουκ. 2,7) και ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος, θεωρεί ότι πρόκειται για τον σταύλο του καταλύματος στο οποίο διέμεναν (διατυπώνει βέβαια την άποψη, όπως κι ο Τρεμπέλας[57], ότι το κατάλυμα ήταν πανδοχείο)[58]. Το γεγονός ότι ο Ιουστίνος και ο Ωριγένης κάνουν λόγο για σπήλαιο[59], μπορεί να συνδυαστεί με τις πληροφορίες που έχουμε για τα σπίτια της εποχής: "Στην επαρχία...το σπίτι ήταν υποτυπώδες...στο εσωτερικό είχε τις πιο πολλές φορές ένα μόνο δωμάτιο, χωρισμένο στα δύο, το μισό για τα ζωντανά και το άλλο μισό για την οικογένεια. Μερικά...χρησιμοποιούσαν για κατοικία παλιές σπηλιές χωμένες στο βράχο..."[60]. Μέσα εκεί, στο τμήμα που λειτουργούσε ως στάβλος, τα ζώα ταΐζονταν από μια φάτνη[61].Κατόπιν, η διήγηση του Λουκά αναφέρεται στους αγίους Ποιμένες (η μνήμη τους τιμάται στις 25 Δεκεμβρίου[62]) οι οποίοι είδαν και προσκύνησαν τον Χριστό αμέσως μόλις το πληροφορήθηκαν από τον άγγελο (Λουκ. 2,8) και είδαν το πλήθος της ουράνιας στρατιάς το οποίο δοξολογούσε το Θεό (Λουκ. 2,13-14). Κινήθηκαν βιαστικά, βρήκαν το Θείο βρέφος στη φάτνη μαζί με τη Μαρία και τον Ιωσήφ και τους διηγήθηκαν τα θαυμάσια που είδαν και άκουσαν σχετικά με αυτό το παιδί. Η Μαρία, από τότε διατηρούσε έντονα στη μνήμη και την καρδιά της όλα αυτά τα λόγια των ποιμένων (Λουκ. 2,17-19).
Συνήθως, εδώ εγείρεται άλλο ένα ζήτημα ιστορικής ακρίβειας[63] το οποίο σχετίζεται με την παρουσία ποιμένων στην ύπαιθρο και μάλιστα κατά τη νύχτα (ποιμένες...αγραυλούντες και φυλάσσοντες φυλακάς της νυκτός...", Λουκ. 2,8), δεδομένου ότι η γέννηση του Χριστού εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου. Τα κοπάδια στις περιοχές αυτές έμεναν στην ύπαιθρο κατά το διάστημα από τον μήνα Μάρτιο μέχρι, το πολύ, τα μέσα Νοεμβρίου ή αρχές Δεκεμβρίου ενώ μετά, λόγω έναρξης και των βροχοπτώσεων, οδηγούνταν σε σταύλους. Κατά συνέπεια, δεν ήταν δυνατό να συνδυαστούν αυτά τα στοιχεία με την 25η Δεκεμβρίου (ασφαλώς όμως, βροχοπτώσεις και φαινόμενα μεταβολών της θερμοκρασίας δεν μπορεί να θεωρούνται απόλυτα, καθώς μπορεί κάποιο έτος να υπάρξουν και εξαιρέσεις). Γνωρίζουμε όμως ότι πιθανότατα, ο καθορισμός της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνία εορτασμού των Χριστουγέννων δεν σχετίζεται απαραίτητα με ιστορικά κριτήρια, αλλά αναφέρεται στην επιθυμία του Χριστιανισμού να εξοβελίσει σημαντικές παγανιστικές (μη χριστιανικές) γιορτές που τηρούνταν την ίδια περίοδο κατά τον 4ο αιώνα (βλ. άρθρο Χριστούγεννα).
Η Περιτομή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού
Σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο, η γυναίκα που θα γεννούσε αρσενικό παιδί ήταν αυστηρά ακάθαρτη για επτά ημέρες, και μετά την περιτομή του παιδιού η οποία γινόταν την όγδοη ημέρα, παρέμενε ακάθαρτη τριάντα τρεις ακόμη ημέρες. Αυτές τις 40 ημέρες δεν επιτρεπόταν να έλθει σε επαφή με κάθε τι που θεωρούνταν άγιο, ούτε και να μπει στον Ναό[64]. Μετά τη συμπλήρωση του χρονικού αυτού διαστήματος έπρεπε να προσφέρει ως θυσία "ζεύγος τρυγόνων ή δύο νεοσσούς περιστερών" (Λουκ. 2,24) ώστε να γίνει η ιερουργία καθαρισμού της από τον ιερέα. Ο καθαρισμός αυτός δεν ήταν σωματικός αλλά νομικός και δια μέσω αυτού γινόταν υπόμνηση της αμαρτωλότητας του ανθρώπου και "η διά της γεννήσεως μετάδοσις του προπατορικού αμαρτήματος"[65].Ο Ιωσήφ και η Μαρία, τήρησαν κατά γράμμα τις εντολές αυτές και έτσι την όγδοη μέρα πήγαν στα Ιεροσόλυμα όπου έγινε η ονοματοδοσία του Ιησού μαζί με την Περιτομή, την οποία υπέμεινε καθώς "ώφειλε κατά πάντα τοίς αδελφοίς ομοιωθήναι" (Εβρ. 2,17)[66]. Σύμφωνα με τον Ευθύμιο Ζιγαβηνό, εκτός άλλων, η διδασκαλία του Χριστού δεν θα έβρισκε ακροατές, αφού χωρίς περιτομή θα θεωρούνταν αλλόφυλος[67]. Η συνήθεια να συνδυάζεται η επίθεση του ονόματος στο νήπιο με την περιτομή, ίσως προήλθε από το γεγονός ότι ο Αβράμ μετονομάσθηκε σε Αβραάμ όταν ταυτόχρονα περιετμήθη (Γεν. 17,11.15)[68][69].
Εκεί στο Ναό, με την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος πήγε και ο ενάρετος Συμεών, ο οποίος πήρε τον Ιησού στην αγκαλιά του, δόξασε τον Θεό προφητεύοντας την μεσσιανική αποστολή Του. Ο Ιωσήφ και η Μαρία θαύμαζαν για τα λόγια του Συμεών, δεχόμενοι την ευλογία του (Λουκ. 2,21-35).
Η φυγή στην Αίγυπτο και επιστροφή στη Ναζαρέτ
Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ματθαίο, τα γεγονότα της προσκύνησης των Μάγων βρίσκουν την αγία οικογένεια "εις την οικίαν" (Ματθ. 2,11). Πιθανόν, μετά τη λήξη της απογραφής και την επιστροφή των επισκεπτών στους τόπους της μόνιμης διαμονής τους, η οικογένεια του Ιωσήφ θα εγκατέλειψε τον σταύλο για ένα καταλληλότερο σπίτι[70], ή σύμφωνα με τα παραπάνω, μεταφέρθηκε ξανά στο αρχικό κατάλυμα στο οποίο ανήκε και ο σταύλος[71]. Οι Μάγοι της Ανατολής επισκέφθηκαν εκεί τον Ιησού δύο ή τρεις μήνες μετά τη γέννηση Του, όσο θα διαρκούσε το ταξίδι τους μέχρι να φτάσουν στην Παλαιστίνη από τη Μεσοποταμία[72]. Εκείνη την περίοδο βασίλευε στην Ιουδαία ο Ηρώδης, ο οποίος μαθαίνοντας ότι οι Μάγοι αναζητούν κάποιον νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων ταράχτηκε, συμβουλεύτηκε τους αρχιερείς και τους Γραμματείς και αποφάσισε ότι έπρεπε να βρει το παιδί και να το θανατώσει (Ματθ. 2,1-13). Τότε, ο Ιωσήφ, για να αποφύγει τη φονική μανία του Ηρώδη, πήγε με τη Θεοτόκο και τον Ιησού στην Αίγυπτο, και σύμφωνα με τις διηγήσεις του Λουκά, ήταν αυτή μία από τις περίπτώσεις κατά τις οποίες ο Ιωσήφ έδειξε αληθινά πατρικό ενδιαφέρον για τον Χριστό (Λουκ. 2,41.48.51)[73]. Η αγία οικογένεια έμεινε στην Αίγυπτο μέχρι που πέθανε ο Ηρώδης. Τότε, άγγελος φάνηκε στο όνειρο του Ιωσήφ στην Αίγυπτο και του είπε ότι πέθαναν εκείνοι που ζητούσαν τη ζωή του παιδιού. Τελικά, λόγω και του γεγονότος ότι στην Ιουδαία βασίλευε ο γιος του Ηρώδη, ο Αρχέλαος, Ιωσήφ με τη Μαρία και το παιδί αποφάσισαν να πάνε και να κατοικήσουν στη Ναζαρέτ (Ματθ. 2,19-23).Η Παναγία και ο Ιησούς δωδεκαετής στα Ιεροσόλυμα
Εκεί στη Ναζαρέτ όπου διέμεναν, ο μικρός Ιησούς μεγάλωνε και δυνάμωνε πνευματικά με τη χάρη του Θεού (Λουκ. 2,40). Οι γονείς του, κάθε χρόνο πήγαιναν στην Ιερουσαλήμ για την γιορτή Πάσχα. Έτσι έκαναν και όταν ο Ιησούς ήταν δώδεκα ετών. Αφού ταξίδεψαν με ένα μεγάλο πλήθος φίλων και συγγενών[74], έφτασαν στην Ιερουσαλήμ και εκεί γιόρτασαν το Πάσχα. Όμως, μετά το τέλος της γιορτής, και ενώ ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής, ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν είχαν καταλάβει πως ο Ιησούς είχε παραμείνει στην Ιερουσαλήμ. Αυτό, όπως ερμηνεύει ο Ζιγαβηνός, έγινε με θεία επέμβαση, γιατί διαφορετικά ο Ιωσήφ και η Μαρία θα εμπόδιζαν τον Ιησού να πράξει όσα έπραξε κατόπιν[75]. Σύμφωνα με άλλους ερμηνευτές, το γεγονός ότι ο Ιησούς ξέφυγε της προσοχής τους εξηγείται από τον τρόπο με τον οποίο ταξίδευαν εκείνη την εποχή. Ήταν συνηθισμένο, οι προσκυνητές της Ιερουσαλήμ να δημιουργούν καραβάνια για την καλύτερη προστασία τους από ληστές και άλλους κινδύνους, έχοντας ως καθήκον να προσέχουν από κοινού τα παιδιά της αποστολής. Καθώς υπήρχαν μικρότερα σε ηλικία παιδιά για να έχουν στραμένη την προσοχή τους, ανέμεναν πως ο ήδη δωδεκαετής Ιησούς ήταν αρκετά μεγάλος για να γνωρίζει ότι θα πρέπει να τους ακολουθεί διαρκώς[76]. Έτσι προχώρησαν και στην πρώτη στάση του καραβανιού, ο Ιωσήφ και η Μαρία αναζήτησαν τον μικρό Ιησού[77]. Η αγωνιώδης αναζήτηση Του επί τρεις ημέρες, αμέσως μόλις αντιλήφθηκαν την απουσία του και ο τρόπος με τον οποίο ζητούν εξηγήσεις από τον μικρό Ιησού, δείχνουν ότι ο Λουκάς κάθε άλλο παρά για αδιαφορία των γονιών μιλά (Λουκ. 2,44-46.48). Η ήρεμη απάντηση του Ιησού "γιατί ανησυχούσατε; δέν ξέρατε ότι πρέπει να είμαι στα οικήματα του πατέρα μου;" και αυτά που τους είπε, τους έκαναν εντύπωση και η Μαρία, όλα τα χρόνια που το παιδί ζούσε μαζί τους στη Ναζαρέτ κάνοντας υπακοή, "διατηρούσε στην καρδιά της όλα αυτά τα λόγια"[78]. Ο Λουκάς μας λέει ότι ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν κατάλαβαν τα λόγια του Χριστού, και πράγματι, από τα λόγια του αγγέλου κατά τον ευαγγελισμό, ότι το παιδί "θα ονομαστεί Υιός τού Υψίστου" (Λουκ. 1,32), δεν ήταν δυνατό να κατανοήσει η Μαρία την φυσική θεϊκή υιότητα του Χριστού, ενώ από τη φράση "ο Θεός θα του δώσει τον θρόνο του Δαβίδ του πατέρα του" (Λουκ. 1,32) ήταν λογικό να υποθέσουν ότι η θέση Του ήταν στα ανάκτορα και όχι μέσα στον Ναό[79].Μετά τη μνημόνευσή του Ιωσήφ από τα Ευαγγέλια, μαζί με τη Θεοτόκο στα γεγονότα της κατά το Πάσχα επισκέψεως στο Ναό με τον Ιησού δωδεκαετή, σταματά κάθε αναφορά στο πρόσωπό του[80].
Ο γάμος στην Κανά
Η Κανά ήταν μια πόλη που βρισκόταν προφανώς σε μικρή απόσταση από τη Ναζαρέτ. Ταυτίζεται με το σημερινό χωριό Κεφρ-Κανά[81] το οποίο απέχει περίπου 5 χλμ. από τη Ναζαρέτ[82] ή με το Κιρμπέτ-Κανά[83], 14 χλμ. από τη Ναζαρέτ[84]. Επίσης, η Κανά ήταν ο τόπος καταγωγής του αποστόλου Ναθαναήλ (Ιω. 21,2).Η κοντινή απόσταση βοήθησε ώστε αρκετός κόσμος να πάει από τη Ναζαρέτ στον γάμο, όπου οι καλεσμένοι ήπιαν πολύ κρασί, έτσι που γρήγορα έλλειψε ο οίνος. Η Θεοτόκος τότε, έμμεσα προέτρεψε τον Ιησού να αναπληρώσει την έλλειψη και μολονότι ο Ιησούς απαντά "δεν ήρθε ακόμη η ώρα μου", εντούτοις η Μαρία κατάλαβε ότι δεν ήταν αρνητικός σε κάτι τέτοιο και λέει στους υπηρέτες "ό,τι σας πει να το κάνετε"[85]. Στο σημείο αυτό, η φράση που χρησιμοποίησε ο Ιησούς "Τί εμοί και σοί, γύναι;" (Ιω. 2,4) δηλώνει το τέλος της περιόδου κατά την οποία υπερείχε το μητρικό κύρος της Μαρίας (δεν την αποκαλεί μητέρα) και εκφράζει όχι αυθάδεια ασφαλώς, όπως λέει ο Χρυσόστομος, αλλά υποδεικνύει τη νέα σχέση τους, όπου υπερτερεί η αποστολή του ως Μεσσίας[86]. Αυτό επιβεβαιώνει και με τα λεγόμενά του στο Ματθ. 12,48.
Τελικά, στο γνωστό θαύμα στην Κανά, ο Χριστός μετατρέπει τις έξι υδρίες νερού σε κρασί και στους στίχους 8-10 εισάγεται ο αρχιτρίκλινος ο οποίος "επιβεβαιώνει έκπληκτος όχι μόνο για το ότι εξευρέθηκε κρασί για να συνεχιστεί το γλέντι, αλλά, επίσης, για το ότι το δεύτερο ήταν υπέρτερης ποιότητας σε σύγκριση με το αρχικό"[87].
Η Θεοτόκος στις περιοδείες με τον Ιησού
Μετά από αρκετά μεγάλο διάστημα, οι ευαγγελιστές αναφέρονται και πάλι στην μητέρα του Ιησού η οποία είναι πιθανόν, να τον συνόδευε σε μερικές, τουλάχιστον, περιοδείες[88], όπως και άλλες ευσεβείς μαθήτριές Του (Λουκ. 8, 2-3). Η σκηνή την οποία περιγράφουν και οι τρεις Συνοπτικοί, αναφέρεται σε ένα γεγονός, όπου μαζεύτηκαν πολλοί να ακούσουν τον Ιησού, και εκεί τον ζήτησαν η Μαρία και οι "αδελφοί" του αλλά λόγω του πλήθους δεν μπορούσαν να πλησιάσουν, οπότε κάποιος είπε ότι έξω είναι οι συγγενείς Του και θέλουν να του μιλήσουν. Τότε ο Ιησούς απάντησε ότι μητέρα και αδελφοί του είναι όσοι ακούνε το λόγο του και κάνουν πράξη το θέλημα του ουράνιου Πατέρα (Ματθ. 12,46-50. Μαρκ. 3,31-35. Λουκ. 8,19-21). Πρόκειται για ένα διδακτικό συμβάν, όπου προκρίνεται η πνευματική συγγένεια έναντι της εξ αίματος[89][90][91][92].Η Παναγία στη Σταύρωση του Χριστού
Μία από τις τελευταίες παρουσίες της Θεοτόκου στις ευαγγελικές διηγήσεις, είναι την οδυνηρή εκείνη ημέρα, όπου ευρισκόμενη κοντά στο Σταυρό, παρακολουθεί το μαρτύριο του Υιού της στον Γολγοθά. Εκεί έστεκαν ακόμα η αδελφή της Παναγίας, η Μαρία Μαγδαληνή, και η Μαρία του Κλωπά (Ιω. 19,25) και ο ευαγγελιστής Ιωάννης, ο μαθητής "ον ηγάπα" ο Ιησούς (Ιω. 19,26). Κάποια στιγμή, ο Χριστός, όταν είδε κοντά του την Μαρία και τον Ιωάννη, λέει στη μητέρα του "αυτός από τώρα θα είναι ο γυιός σου" και έπειτα λέει στον μαθητή του "να η μητέρα σου" αναθέτοντας στοργικά, τη φροντίδα της Θεοτόκου σε 'κείνον[93]. Αποφεύγει μάλιστα να την ονομάσει μητέρα, είτε επειδή από καιρό είχε διαχωρίσει το μεσσιανικό του ρόλο από τις εξ αίματος σχέσεις, είτε, κατ' άλλους, επειδή δεν ήθελε να αυξήσει την συγκίνησή της[94]. Σύμφωνα με τον καθηγητή Σάββα Αγουρίδη: "Ο Ιησούς, αναχωρών σωματικώς εκ του κόσμου τούτου, εμπιστεύθηκε τη μητέρα του στο μαθητή εκείνο, ο οποίος είχε εισχωρήσει βαθύτερα στο νόημα του έργου του και της διδασκαλίας του. Ο αγαπημένος μαθητής διαδέχεται τον Ιησού στη φροντίδα της μητέρας του. Μεγάλη τιμή αλλά και κύρος προσδίδεται κατά τον τρόπο αυτό στον αγαπημένο μαθητή! Αν ο Ιησούς τον αναγνώρισε ως τον κατάλληλο προστάτη της μητέρας του, ασφαλώς τον αναγνώρισε και ως τον πιο πιστό φύλακα της πίστης του"[95].Η Θεοτόκος κατά την Πεντηκοστή
Μία ακόμη μαρτυρία για την Θεοτόκο αντλούμε από τις Πράξεις των Αποστόλων όπου οι μαθητές "κοίταζαν που αυτός ανέβαινε στον ουρανό [ενν. ο Χριστός]...γύρισαν στην Ιερουσαλήμ από το όρος που λεγόταν των Ελαιών...και όταν μπήκαν στην πόλη, ανέβηκαν στό επάνω πάτωμα του σπιτιού όπου συναντιόντουσαν...Όλοι αυτοί με μιά ψυχή προσκαρτερούσαν προσευχόμενοι και δεόμενοι στο Θεό μαζί με μερικές γυναίκες και τη Μαρία, τη μητέρα του Ιησού και τους άλλους αδελφούς του" (Πραξ. 1, 10-14)[96]. Σύμφωνα με τον Βλάσιο Φειδά, η μαρτυρία των Πράξεων Αποστόλων στο εδάφιο 1,14, δείχνει ότι η Θεοτόκος "προσκαρτερούσε με τους αποστόλους την αποστολή του αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή [και] υποδηλώνει ότι έγινε κοινωνός όλων των συγκλονιστικών γεγονότων, τα οποία συντελέστηκαν από την Ανάληψη ως την Πεντηκοστή, όπως και στη συνέχεια της αποστολικής δραστηριότητας των μαθητών του Ιησού" [97].Οι Προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης σχετικά με την Παρθένο Μαρία
Η Ορθόδοξη ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης, συχνά αναφέρεται σε προφητείες, στις οποίες βλέπει να προτυπώνεται η συνέργεια της Θεοτόκου στο μυστήριο της σαρκώσεως του Λόγου του Θεού και στην οικονομία της Σωτηρίας ως "η κατεξοχήν 'εκλελεγμένη' και 'υπήκοος' του Θεού"[98].Από τις προφητείες της Π. Διαθήκης, τις σχετικές με την Παρθένο Μαρία, ιδιαίτερα αξιομνημόνευτες είναι οι εξής[99].:
- Γεν. 3,15: "Έχθρα θα βάλω ανάμεσα σ' εσένα και στη γυναίκα, κι ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της. Εκείνος θα σου συντρίψει το κεφάλι κι εσύ θα του πληγώσεις τη φτέρνα"[100]. Εδώ γίνεται λόγος για τη συντριβή του διαβόλου από τον Χριστό, ο οποίος θα γεννηθεί από την Παρθένο Μαρία. Πρόκειται για το γνωστό "πρωτευαγγέλιο".
- Ησ. 7,14: "Γι αυτό ο ίδιος ο Κύριος θα σας δώσει ένα σημείο: η παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει γιο, ο οποίος θα ονομαστεί 'Εμμανουήλ' (ο θεός μαζί μας)". Η προφητεία αναφέρεται στη γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία.
- Ιεζ. 44,2: "Ο Κύριος μου είπε: 'Αυτή η πύλη θα παραμείνει κλείστη κανείς δε θα περάσει ποτέ απ' αυτήν, γιατί έχω μπεί απ' αυτήν εγώ, ο Κύριος ο Θεός του Ισραήλ. Γι αυτό θα μείνει κλειστή.". Η προφητεία αυτή αναφέρεται στην αειπαρθενία της Θεοτόκου και αναγινώσκεται στον εσπερινό όλων των θεομητορικών εορτών.
- Δανιήλ 2,34: "...ένα λιθάρι κόπηκε από κάποιο βουνό, χωρίς να το αγγίξει ανθρώπινο χέρι...". Το χωρίο αυτό αναφέρεται στο 'αλατόμητον όρος', που αποκόπηκε και έπεσε μόνο του 'άνευ χειρός'. Ο λίθος είναι ο Χριστός, που γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία χωρίς άνδρα.
Η Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία για τη Θεοτόκο
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει στην πραγματικότητα "Θεοτοκολογία" ή "Μαριολογία", ως μια ανεξάρτητη περιοχή διδασκαλίας, αφού κέντρο της πατερικής διδαχής είναι πρωτίστως η Θεολογία, η Χριστολογία και η Εκκλησιολογία, από τα οποία απορρέουν και οι υπόλοιπες θεωρήσεις[101]. Για το λόγο αυτό, σε όλες τις σχετικές αναφορές, το πρόσωπο της Μαρίας εξαίρεται σε αρραγή ενότητα με το Χριστολογικό δόγμα και όχι ως αυτόνομη προσωπικότητα όπως για παράδειγμα υφίσταται στην περίπτωση της Ρωμαιοκαθολικής θεολογίας[102].Δογματική αξία του όρου "Θεοτόκος"
Η Θεοτόκος κρατώντας τον Υιό της. Ψηφιδωτό στο ναό της Αγίας Σοφίας
Ο Νεστόριος, από τη στιγμή που απέρριπτε την έννοια της Θεοτοκίας, αυτομάτως θεωρούσε πως η ένωση των δύο φύσεων του Χριστού συνέβαινε σε ένα βουλητικό-ηθικό επίπεδο και όχι ουσιαστικό. Δεν πίστευε στην πλήρη ένωση της ανθρώπινης φύσης με την θεία, αλλά θεωρούσε ότι ο Λόγος πήγε και ενοίκησε σε μια ανθρώπινη υπόσταση[106]. Όμως, η διδασκαλία αυτή ουσιαστικά θα καθιστούσε "ανώφελη" την ενανθρώπηση του Λόγου, αφού κανένα εχέγγυο δε θα δινόταν για την ανάσταση καθώς δεν εξασφαλίζεται η θεραπεία της κτιστής ανθρώπινης φύσης[107]. Αντίθετα, η πρόσληψη της φθαρτής φύσης μας από τον Χριστό-Λόγο[108], η "ουσιαστική ένωση των δύο φύσεων του Χριστού και η διατήρηση της ετερότητας τους σημαίνουν ότι η θεότητα παρέχει τον αγιασμό και την αφθαρσία στην κτιστή ανθρώπινη φύση"[109]. Έτσι, η Μαρία, λαμβάνει τον τίτλο της Θεοτόκου επειδή "γεννάει τον σαρκωμένο Θεό και όχι θεοφόρο άνθρωπο"[110] και λαμβάνει την υψηλότερη θέση ανάμεσα στα κτιστά όντα όχι διότι προηγείται η εξουσία κάποιας "θεάς" ή κάποιας αυτοδύναμης φυσικής θεότητας, αλλά διότι ένας άνθρωπος γίνεται το όργανο για την επιτέλεση του σχεδίου της θείας οικονομίας, που είναι η σωτηρία του ανθρωπίνου γένους[111].
Στο παραπάνω πλαίσιο, εντάσσεται και η λεγόμενη περί Ανακεφαλαιώσεως διδασκαλία η οποία αναπτύχθηκε από την αρχαία εκκλησία και εξής. Πρόκειται για τον αντιθετικό παραλληλισμό ανάμεσα στην ανυπάκουη παρθένο την Εύα, και την Μαρία η οποία εξάλειψε την ανυπακοή, της «προμήτορος Εύας το σφάλμα ανορθώσασα»[112], και ανάμεσα στον Αδάμ από τον οποίο εισήλθε η φθορά στην ανθρώπινη φύση και τον Χριστό ο οποίος προσλαμβάνει και θεραπεύει την φθαρτότητα[113]. Η διδασκαλία αυτή, η οποία διατυπώνεται από τους Ιγνάτιο και Ειρηναίο, παραλαμβάνεται κατόπιν από τον Τερτυλλιανό. Παρόμοιες ιδέες αναπτύσσει και ο Επιφάνιος και αργότερα ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ο οποίος παραλληλίζει πλέον την Εύα με την Εκκλησία, λέγοντας ότι από τον Αδάμ προήλθε η Εύα και από τον Χριστό η Εκκλησία[114].
Ο όρος Θεοτόκος χρησιμοποιήθηκε από τους εκπροσώπους της εκκλησιαστικής συνειδήσεως αρκετά νωρίς, μαρτυρούμενος κατά το πρώτο μισό του 3ου αιώνα "υπό του Ωριγένους και του Ιππολύτου Ρώμης ως όρος ήδη της παραδόσεως"[115]. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε "πλατειά από τους Πατέρες του τετάρτου αιώνος" όταν καταφέρονταν ενάντια στον Νεστόριο και τους οπαδούς του, οι οποίοι δίδασκαν ενάντια στην Ιερά Παράδοση[116] χρησιμοποιώντας για τη Μαρία τους όρους ανθρωποτόκος και χριστοτόκος[117]. Αν και η λέξη Θεοτόκος δεν υπάρχει μέσα στην Αγία Γραφή, αυτό δεν σημαίνει ότι η Εκκλησία καινοτόμησε και επέβαλλε ένα νέο άρθρο πίστεως, αλλά αντιθέτως, εξέφρασε και προστάτευσε "μια εκ παραδόσεως πίστι και μια κοινή πεποίθησι αιώνων"[118]: μόλις τον 1ο αιώνα, ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος "ομολογεί...ότι «ο θεός ημών Ιησούς Χριστός εκυοφορήθη υπό Μαρίας κατ' οικονομίαν Θεού»" και μιλάει "περί του Ιησού Χριστού...«εκ Μαρίας, ος αληθώς εγεννήθη...»", όπου με τη λέξη αληθώς εκφράζεται ενάντια στην αίρεση του Δοκητισμού η οποία πρέσβευε ότι ο Χριστός μόνο φαινομενικά, και όχι πραγματικά, γεννήθηκε, έπαθε κ.λπ.[119].
Ποιον γέννησε η Μαρία;
Ο όρος Θεοτόκος, τονίζει ακριβώς το γεγονός, ότι το Βρέφος που γέννησε η Μαρία δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος ("ψιλός" όπως έλεγε ο αιρετικός Νεστόριος), αλλά ο μονογενής Υιός του Θεού, ο Ένας εκ της Αγίας Τριάδας, αλλά Σαρκωθείς[120], δηλ. "άνθρωπος ενωμένος στενά με τη θεότητα ήδη από την πρώτη στιγμή της συλλήψεως" ή αλλιώς "Θεάνθρωπος"[121]. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δίνει έμφαση "στην απόλυτη ταυτότητα του Προσώπου...Δεν υπάρχει παρά ένας Υιός: ο μόνος γεννηθείς εκ της Παρθένου Μαρίας είναι στην πιο πλήρη έννοια της λέξεως ο Υιός του Θεού. Όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, η αγία Παρθένος δεν εβάστασε «ένα κοινό άνθρωπο αλλά τον αληθινό θεό», όμως «όχι γυμνό από σάρκα αλλά σαρκωθέντα»"[122]. Για το γεγονός ότι η Μαρία υπήρξε πράγματι και αληθινά και όχι φαινομενικά[123] Μητέρα του Χριστού, μαρτυρείται σε πολλά σημεία της Αγίας Γραφής, είτε στα σημεία όπου την ονομάζει μητέρα του Ιησού[124], είτε όταν βεβαιώνεται ότι "συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν"[125] και στον Ιωσήφ δίνεται η πληροφορία, ότι "το γάρ εν αυτή γεννηθέν εκ πνεύματός εστιν αγίου"[126], όπως και όταν ομολογείται από την Ελισάβετ ως "μήτηρ τού Κυρίου μου"[127]. Η Πατερική υπεράσπιση της πραγματικής μητρότητας της Μαρίας σε σχέση με τον Χριστό, ξεκινά ήδη με τον Ιγνάτιο, όπως προείπαμε, και συνεχίζει με τον Ειρηναίο († 202;), τον Τερτυλλιανό († 225/240), τον Ωριγένη († 254/255), αλλά και αργότερα, με τον Μέγα Αθανάσιο († 373), τον Γρηγόριο τον Θεολόγο († 389), τον Κύριλλο Αλεξανδρείας († 444) κ.ά.[128]. Όπως σαφώς διατυπώνει ο όρος πίστεως της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου, η Μαρία γέννησε "κατά την ανθρωπότητα", τον "ένα και τον αυτόν Χριστόν", "τον προ αιώνων...εκ Πατρός γεννηθέντα κατά την θεότητα", τον "υιόν, κύριον, μονογενή, εν δύο φύσεσιν ασυγχύτως, ατρέπτως, αχωρίστως, αδιαιρέτως γνωριζόμενον"[129]. Κατά συνέπεια, η Θεοτόκος, με τη θέλησή της προσφέρθηκε ώστε μέσα στο σώμα της να διαμορφωθεί και να δημιουργηθεί η ανθρώπινη φύση του θεανθρώπου, και έτσι να κυοφορήσει και να γεννήσει το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, όχι κατά τη θεία του φύση, αλλά κατά την ανθρώπινη. Αυτή "η ένωση των δύο φύσεων έγινε στη μήτρα της Παναγίας Παρθένου, όπου η δύναμη του Θεού εμόρφωσε το έμβρυο, με το οποίο ενώθηκε αμέσως ο Λόγος του Θεού, χωρίς η ανθρώπινη φύση να υπάρξει στη ζωή έστω και μία χρονική στιγμή εκτός ενώσεως, ως πρόσωπο ξεχωριστό[130].Η αειπαρθενία της Θεοτόκου
Η σημασία της Παρθενίας στην Ορθόδοξη διδασκαλία
Η σημασία της παρθενίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν σχετίζεται με κάποιον ηθικισμό ή πουριτανισμό, αλλά έχει οντολογικό περιεχόμενο[131] καθώς ο Ιωάννης Δαμασκηνός λέει ότι "η παρθενία είναι το πολίτευμα των αγγέλων, το ιδίωμα κάθε ασώματης φύσεως"[132], πράγμα που σημαίνει ότι αποτελεί "το χάρισμα εκείνο που ακεραιώνει την ανθρώπινη φύση" με αποτέλεσμα μια πραγματικά παρθενική ζωή να οδηγεί γρηγορότερα στην οντολογική ολοκλήρωση[133] αφού έτσι, ομοιάζει προς την κατάσταση της αιώνιας ζωής όπου "υπάρχει παρθενία, γιατί δεν υπάρχει θάνατος"[134]. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, αξία στην σωματική παρθενία υπάρχει με την προϋπόθεση ότι αυτή είναι αποτέλεσμα πνευματικής παρθενίας. Όπως αναφέρει ο άγ. Κασσιανός ο Ρωμαίος, "και γυναίκα δε γνωρίζω και παρθένος δεν είμαι", αφού "το δώρο της παρθενίας δεν κατορθώνεται μόνο με αποχή...όσο με την αγιοσύνη της ψυχής και την καθαρότητα"[135]. Και σημειώνει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος: "ο γαρ λέγων, Παρθένος ειμί τω σώματι, τη δε ψυχή φθονεί τω αδελφώ, ούτος ουκ εστι παρθένος· την γαρ παρθενίαν αυτού διέφθειρεν η του φθόνου μίξις"[136]. Και ο ίδιος πάλι, ερμηνεύοντας το εδάφιο της επιστολής Β΄ Κορ. 11,2, αναφέρει για την Παρθενία: "Η γαρ άφθορος ψυχήν παρθένος εστι καν άνδρα έχη·...αύτη γαρ η του σώματος, εκείνης εστίν επακολούθημα και σκιά, η δε αληθής παρθενία εκείνη εστί"[137]. Και αλλού, σημειώνει: "Παρ' ημίν η ούσα παρθένος, γαμουμένη, ουκ έστι παρθένος: παρά Χριστώ η ούσα πόρνη, γαμουμένη, παρθένος γέγονεν"[138].Η σημασία της Παρθενίας της Θεοτόκου
Η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα.
Στο ζήτημα της σωματικής αειπαρθενίας της θεοτόκου (το οποίο ασφαλώς σχετίζεται και με την καθολική αειπαρθενία της, αλλά έχει και Χριστολογικές προεκτάσεις), τρεις είναι οι παράμετροι με τις οποίες ασχολήθηκε η πατερική διδασκαλία, αυτές που εύστοχα διατυπώνει ο ιερός Αυγουστίνος: η Μαρία, "virgo concepit, virgo peperit, virgo permansit (=Παρθένος συνέλαβε, Παρθένος έτεκε, Παρθένος έμεινε)"[143].
Περί της, προ του τόκου, Παρθενίας της Θεοτόκου
Στην Καινή Διαθήκη, "το γεγονός της παρθενίας της Μαρίας στη σύλληψη του Ιησού βεβαιώνεται από το Μτ 1,18-23 και το Λκ 1,26-38" όπως και από το "Ιω 1,13: «αυτόν που ούτε αίμα ούτε σάρκα, αλλά ο Θεός εγέννησε»"[144]. Ο Ματθαίος μάλιστα, βλέπει "την παρθενική σύλληψη του Ιησού ως την εκπλήρωση της προφητείας του Ησ 7,14 (σύμφωνα με τους Ο΄)"[145], ενώ ο Λουκάς "αποδίδει μεγάλη σημασία στην παρθενία της Μαρίας, όπως και σ' όλο του το έργο ενδιαφέρεται για την εγκράτεια (Λκ 2,36- 14,26. 18,29) και για την παρθενία (Πραξ 21,9)"[146]. Ταυτόχρονα, επιβεβαιώνεται "η παρθενία της Μαρίας τη στιγμή του Ευαγγελισμού...από την αντίρρηση που απευθύνει στον άγγελο, όταν της αναγγέλλει ότι θα γίνει η μητέρα του Μεσσία: «Πως έσται μοι τούτο, επεί άνδρα ου γινώσκω;» (Λκ 1,34). Η έκφραση «γνωρίζω άνδρα» είναι πράγματι συνήθης στη Βίβλο προκειμένου για τις συζυγικές σχέσεις", και η κατάσταση αυτή ισχύει, παρ' όλο που "σύμφωνα με το παλαιστινιακό έθιμο, ο γάμος...πρέπει να είχε προηγηθεί αρκετά πριν από την εγκατάσταση της στο σπίτι του συζύγου της (βλ Μτ 25,1-13)"[147]. Γενικά, εκτός των αιρετικών του 2ου αιώνα Εβιωνιτών (ή Εβιωναίων)[148], του γνωστικού Κηρίνθου και του ειδωλολάτρη Κέλσου, "πάντες οι εκκλησιαστικοί συγγράφεις και Πατέρες διεκήρυξαν την προ του τόκου και κατά την σύλληψιν παρθενίαν της Θεοτόκου" η οποία συμπεριλήφθηκε σε όλα τα αρχαία σύμβολα, καθώς και στο Σύμβολο των Αποστόλων και στο Σύμβολο της Νίκαιας[149].Περί της, κατά τον τόκο, Παρθενίας της Θεοτόκου
Επί των ζητημάτων της διατήρησης της παρθενίας κατά τη διάρκεια αλλά και μετά τον θείο τοκετό, η αδιαίρετη Εκκλησία δεν προέβει "επισήμως" σε "λεπτομερείς δογματικούς καθορισμούς"[150], αν και στο λατινικό τμήμα της, η τοπική σύνοδος του Λατεράνου (649) ανακήρυξε σε δόγμα την "κατά και μετά τον θείον τόκον παρθενία" της Θεοτόκου[151]. Αυτό, αν και είναι ορθό και διακηρύσσεται σαφώς "υπό της συνειδήσεως της ορθοδόξου οικουμενικής Εκκλησίας", εντούτοις θα πρέπει να επισημανθεί η μονομερής δράση της δύσης στα σημεία αυτά, η οποία συνεχίστηκε και αργότερα[152]. Πάντως, στην περίπτωση του Ιοβινιανού, ο οποίος καταπολεμώντας τον Δοκητισμό διακήρυσσε ότι η Θεοτόκος "ουχί και παρθένος εγέννησεν"[153], έδρασε o Αμβρόσιος Μεδιολάνων και σε σύνοδο του 390 στα Μεδιόλανα, κατέκρινε τον Ιοβινιανό υπονοώντας έτσι ότι η Μαρία παρέμεινε παρθένος και κατά τη γέννα[154]. Στο ίδιο ζήτημα, προσθέτει ο Ιωάννης Δαμασκηνός: "ώσπερ δε συλληφθείς [ο Κύριος] Παρθένον την συλλαβούσαν ετήρησεν, ούτω και τεχθείς, την αυτής παρθενίαν εφύλαξεν άτρωτον, μόνος διελθών δι' αυτής και κεκλεισμένην τηρήσας αυτήν...Ου γαρ αδύνατος ην και διά της πύλης διελθείν και ταύτης μη παραβλάψαι τα σήμαντρα"[155].Σαφής είναι όμως και η Ορθόδοξη ερμηνεία στην προφητεία του Ησαΐα (7,14), την οποία αναφέρει και ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (1,23): "Ιδού η Παρθένος εν γαστρί έξει και τέξεται υιόν". Κατά την έκφραση αυτή επομένως "η τίκτουσα, θα είναι παρθένος και κατά την στιγμήν, την οποίαν θα τίκτη [=γεννά]"[156]. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, σημαντική είναι η πρώιμη μαρτυρία του Ιουστίνου (†165), ο οποίος αναφερόμενος στην προφητεία του Ησαΐα (7,14) κάνει αναφορά στην παρθενία της Θεοτόκου[157] η οποία δεν αλλοιώθηκε κατά τον τόκο, και μιλά περί Χριστού "διά παρθένου γεννηθέντος"[158], λέγοντας ότι, αν ο Ιησούς είχε γεννηθεί όπως όλοι, τότε τι είδους σημείον θα ήταν αυτό;:
- "Καί τό Ιδού η παρθένος εν γαστρί λήψεται καί τέξεται υιόν εις τούτον προείρητο. ει γάρ μή εκ παρθένου ούτος, περί ού Ησαίας έλεγεν, έμελλε γεννάσθαι, εις όν τό άγιον πνεύμα εβόα· Ιδού κύριος αυτός ημίν δώσει σημείον· ιδού η παρθένος εν γαστρί λήψεται καί τέξεται υιόν; ει γάρ ομοίως τοίς άλλοις άπασι πρωτοτόκοις καί ούτος γεννάσθαι εκ συνουσίας έμελλε, τί καί ο θεός σημείον, ό μή πάσι τοίς πρωτοτόκοις κοινόν εστιν, έλεγε ποιείν; αλλ' όπερ εστίν αληθώς σημείον καί πιστόν τώ γένει τών ανθρώπων έμελλε γίνεσθαι, τούτ' έστι διά παρθενικής μήτρας τόν πρωτότοκον τών πάντων ποιημάτων σαρκοποιηθέντα αληθώς παιδίον γενέσθαι"[159].
Παναγία η Παντάνασσα (βασίλισσα των πάντων). Χαραρακτηριστική επωνυμία για την αξία της Θεοτόκου μέσα στην ορθόδοξη παράδοση
Περί της, μετά τον τόκο, Παρθενίας της Θεοτόκου
Σύμφωνα με τον Βασίλειο Στεφανίδη, "το αειπάρθενον της Θεοτόκου επεκράτησε την 4ην εκ]ρίδα"[161], οπότε είχαν πλέον εκλείψει όλες οι σχετικές κακοδοξίες. Μια τέτοια περίπτωση ήταν του Τερτυλλιανού, ο οποίος οδηγήθηκε σε υπερβολές ώστε να απαντήσει στο γνωστικό περιβάλλον στο οποίο έδρασε, και προκειμένου να τονίσει την πραγματική και όχι φαινομενική γέννηση του Χριστού, υποστήριξε ότι "η Μαρία μετά τόν τόκον αυτής απώλεσε την παρθενίαν της"[162] και ναι μεν "παρθένος συνέλαβεν, αλλ' ουχί και παρθένος εγέννησεν"[163]. Αυτό ήταν "κατά τόν Τερτυλλιανό σπουδαίο επιχείρημα κατά των αντιλήψεων των Δοκητών. Ήταν επιβεβαίωση ότι ο Υιός του Θεού πέρασε από όλες τις διαδικασίες της ανθρώπινης γεννήσεως"[164]. Είναι όμως σαφές ότι πολύ πριν τον Τερτυλλιανό, στα έργα του Ιγνατίου, βρίσκουμε μαρτυρίες για την διατήρηση της παρθενίας της Θεοτόκου και κατά τον τόκο[165] και γίνεται λόγος για τον Ιησού "γεγενημένον αληθώς εκ Παρθένου"[166]. Ο Τερτυλλιανός, υποστήριξε επίσης ότι οι αδελφοί του Ιησού ήταν παιδιά της Μαρίας[167]. Για το ζήτημα όμως της γέννησης άλλων παιδιών από τη Μαρία, μετά τον Ιησού, ενδιαφέρουσα είναι η θέση που εκφράζει ο Ωριγένης, σύμφωνα με τον οποίο, καμμία απόδειξη, ούτε στήριγμα στη Γραφή έχουν όσοι το ισχυρίζονται:- "Αλλ' ουδέ έχουσιν αυτήν αποδείξαι, ότι συνουσία εχρήσατο μετά την απότεξιν του σωτήρος· οι γαρ υιοί Ιωσήφ ουκ ήσαν από της Μαρίας, ουδέ έχει τις τούτο παραστήσαι από της γραφής"[168].
Θα πρέπει μάλιστα, να διευκρινιστεί και η διατύπωση του Βασ. Στεφανίδη επάνω στο θέμα, ο οποίος σημειώνει:
- "Περί τών αδελφών του Ιησού Χριστού διετυπώθησαν τρεις γνώμαι. α) Ήσαν πραγματικοί αδελφοί του Ιησού εκ γάμου της μητρός αυτών μετά του Ιωσήφ. Τούτο εδέχθη ο Τατιανός...ο Ηγήσιππος γράψας την ιδίαν εποχήν, δέχεται και αδελφούς και εξαδέλφους του Ιησού (Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία 2,23,4. 3,19 κ.εξ. 3,32,6. 4,22,4)...και ο Τερτυλλιανός..."[170]
- "Διαδέχεται την εκκλησίαν μετά των Αποστόλων ο αδελφός του Κυρίου Ιάκωβος..." (Εκκλ. Ιστορ. 2,23,4)
- "Αναλαμβάνει την διοίκησιν της Εκκλησίας μετά των αποστόλων ο αδελφός του Κυρίου Ιάκωβος...".
- "Έτι δε περιήσαν οι από γένους του Κυρίου υιωνοί Ιούδα του κατά σάρκα λεγομένου αυτού αδελφού·" (Εκκλ. Ιστορ. 3,20,1)
- "Επέζων ακόμη από την οικογένειαν του Κυρίου οι εγγονοί του Ιούδα, του λεγομένου κατά σάρκα αδελφού αυτού...".
Σημαντική άλλωστε είναι και η μαρτυρία του ίδιου του Ευσεβίου ο οποίος διαφωνεί με τις απόψεις περί του Ιακώβου ως πραγματικού τέκνου της Μαρίας:
- "...τον κατ' αυτών όλεθρον υπερθεμένης, εν όσοις των Αποστόλων και των μαθητών πλείους Ιάκωβος τε αυτός ο τήδε πρώτος επίσκοπος, του Κυρίου χρηματίζων αδελφός, έτι τω βίω περιόντες..." (Εκκλ. Ιστορ. 3,7,8)
- "...ανεβάλετο ο όλεθρός των κατά την διάρκειαν των οποίων πολλοί από τους Αποστόλους και μαθητάς, καθώς και ο Ιάκωβος ο πρώτος εκεί επίσκοπος, ο καλούμενος αδελφός του Κυρίου, έζων...".
Εκτός όμως της σειράς των πατερικών διατυπώσεων, Οικουμενική επικύρωση έλαβε το αειπάρθενον:
- α) Με την αναφορά: "ουκ αληθώς Θεοτόκον λέγει την αγίαν ένδοξον αειπάρθενον Μαρίαν" η οποία περιέχεται στον όρο πίστεως της Ε΄ Οικουμενικής Συνόδου (553) και συγκεκριμένα στον έκτο αναθεματισμό κατά των "Τριών κεφαλαίων", δηλ. κατά των ετεροδοξιών του Θεοδώρου Μοψουεστίας, του Θεοδωρήτου Κύρου και του Ίβα Εδέσσης[181].
- β) Με την αναφορά: "την αυτόν ασπόρως τεκούσαν άχραντον αειπάρθενον, κυρίως και κατά αλήθειαν Θεοτόκον δοξάζοντες" την οποία βρίσκουμε στον α΄ κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691).
Ο αλόχευτος τόκος της Θεοτόκου
Με τον όρο αλόχευτος τόκος, αναφερόμαστε στην διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία, την ανώδυνη γέννα της Θεοτόκου δεν ακολούθησε φυσική λοχεία. Τίποτε "δεν γνώρισε η Μαρία από την παλαιά φυσική γέννηση, γιατί σαν μητέρα λειτουργούσε ως απαρχή στην ανακαινισμένη ανθρωπότητα, στους καινούργιους ρυθμούς στους οποίους μπήκε η φύση των ανθρώπων με την καινοφανή γέννηση του τόκου της"[183]. Τoν αλόχευτον τόκον, τον οποίο ψάλλει η Ορθόδοξη Εκκλησία[184], βεβαιώνει η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (Καν. 79) η οποία μάλιστα ορίζει να αφορίζονται όσοι τιμούν τα λόχια της Θεοτόκου:- "Επειδή ομολογούμε ότι ο θείος Υιός της Παρθένου γεννήθηκε χωρίς λοχεία καθώς και ότι η σύλληψη του ήταν άσπορη και επειδή τα διακηρύσσουμε αυτά σ' όλο το ποίμνιο, όσους από άγνοια κάμνουν κάτι από αυτά που δεν πρέπει τους υποβάλλουμε σε διόρθωση. Γι' αυτό, επειδή κάποιοι ύστερα από τη μέρα της άγιας γέννησης του Χριστού του Θεού μας φαίνεται πως ψήνουν σιμιγδάλι και το μοιράζουν μεταξύ τους με το πρόσχημα τάχα της τιμής της λοχείας της άχραντης Παρθενομήτορος, ορίζουμε να μη γίνεται τίποτε τέτοιο από τους πιστούς. Γιατί αυτό δεν είναι τιμή για την Παρθένο, που γέννησε πάνω από τον ανθρώπινο νου και τη λογική τον αχώρητο στη σάρκα Λόγο, να ορίζουμε δηλαδή και να περιγράφουμε σε γενικές γραμμές τα σχετικά με τον ανέκφραστο τοκετό της σύμφωνα με τα κοινά και όσα συμβαίνουν σ' εμάς. Αν λοιπόν κανείς από τώρα και στο εξής συλληφθεί να κάνει κάτι τέτοιο, αν είναι κληρικός, να καθαιρείται, κι αν είναι λαϊκός, να αφορίζεται"[185].
Κακοδοξίες περί του Αειπάρθενου της Θεοτόκου
Είναι γεγονός ότι "πολλές φορές...προτεσταντικές κοινότητες έδειξαν και πολεμική στάση απέναντι στους ρωμαιοκαθολικούς και τους ορθοδόξους, που τιμούν το πρόσωπο της Παναγίας, ως μητέρας του Κυρίου"[187]. Αυτό βέβαια δεν συνέβαινε πάντα διότι αρχικά "η Μεταρρύθμιση ζούσε πιο σωστά τις συνέπειες του χριστολογικού δόγματος.... [και] δεν απέρριψε την απόδοση τιμής στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Απέρριψε βέβαια και αποδοκίμασε τη μαριολατρεία με όλες τις ακρότητες, που παρουσιάστηκαν στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, υιοθέτησε όμως την πίστη της παραδόσεως και παρέμενε στη νέα Εκκλησία ζωντανή η συνήθεια να αποδίδεται η τιμή στο πρόσωπο της μητέρας του Κυρίου. Έτσι η πίστη στο πρόσωπο της Παναγίας Μαρίας, ως Θεοτόκου και Αειπαρθένου, διατηρείται, όπως καταφαίνεται στο τρίτο άρθρο της Αυγουστιαίας Ομολογίας[188] και το πρώτο μέρος των Σμαλκαλδικών άρθρων[189]. Πάντως αργότερα η απόδοση τιμής στο πρόσωπο της Θεοτόκου ατόνησε μέσα στους κόλπους του Προτεσταντισμού"[190].Κατά την εκδήλωση της προτεσταντικής πολεμικής, χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες βιβλικές λέξεις ή φράσεις μεμονωμένες για να προσβάλλουν τη διδασκαλία του Αειπαρθένου της Θεοτόκου[191]. Η επιμονή όμως στην κατά γράμμα ερμηνεία εδαφίων της Καινής Διαθήκης από τους πολεμίους του Αειπάρθενου παρουσιάζει προβλήματα, αφού αν γίνει συνολικά αποδεκτή θα οδηγήσει σε απαράδεκτες ερμηνείες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα εδάφια:
- "Και επορεύοντο οι γονείς αυτού κατ' έτος εις Ιερουσαλήμ τη εορτή του Πάσχα" (Λουκ. 2,41) και,
- "ιδού ο πατήρ σου καγώ οδυνώμενοι εζητούμέν σε" (Λουκ. 2,48).
Σε άλλες προσπάθειες εναντίωσης στο Αειπάρθενο χρησιμοποιούνται και τα εξής:
1) "καί ουκ εγίνωσκεν αυτήν έως ού έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον" (Ματθ. 1,25). Βάσει του "έως ου" λέγεται ότι ο Ιωσήφ δεν είχε συζυγικές σχέσεις, μόνο μέχρι τη γέννηση του Ιησού. Στην πραγματικότητα, το "έως ου" χρησιμοποιείται για να δείξει αν κάτι συνέβη ή όχι, χωρίς να δηλώνει την οποιαδήποτε αλλαγή της καταστάσεως μετά το όριο αυτό, καταλήγοντας μάλιστα να έχει τη σημασία του "διηνεκώς". Για παράδειγμα, στο Β΄ Βασιλ. 6, 23 αναφέρεται: "τη δε Μελχάλ ουκ εγίνετο παιδίον έως της ημέρας του αποθανείν αυτήν" και φυσικά, με το σκεπτικό των αρνητών της αειπαρθενίας της Θεοτόκου η Μελχάλ θα έπρεπε να τεκνοποιήσει μετά τον θάνατον της. Επίσης, στο Ματθ. 28,20 γράφει: "ιδού εγώ μεθ' υμών ειμι πάσας τάς ημέρας έως τής συντελείας τού αιώνος". Μήπως αυτό θα σήμαινε ότι μετά, δεν θα βρίσκεται ο Κύριος μετά των μαθητών του; Παρόμοια Γραφικά χωρία υπάρχουν αρκετά.
2) Στο παραπάνω χωρίο (Ματθ. 1,25), υπάρχει η λέξη "πρωτότοκος" και υποστηρίζεται ότι ο Ιησούς υπήρξε απλώς ο πρώτος που γεννήθηκε, αλλά στη συνέχεια ακολούθησαν και άλλα παιδιά. Είναι γνωστό ότι, η λέξη "πρωτότοκος" στην Αγία Γραφή λαμβάνει ποκιλία ερμηνειών και δηλώνει είτε τον πρώτο γεννηθέντα μεταξύ αδελφών όπως στο Γεν. 35,23, είτε τον μονογενή όπως στο Εβρ. 1,6 (αφού ο Θεός δεν έχει υστερότοκα παιδιά), είτε τον εκλεκτό όπως στο Εβρ. 12,6. Παρομοίως, στο Σοφ. Σολ. 7,1, ο Αδάμ καλείται πρωτόπλαστος, χωρίς να υπάρχει δευτερόπλαστος, αφού είναι ο μόνος που πλάστηκε. Σημαντικότερο όλων είναι ότι "άπασα η παράδοσις ερμηνεύει τον «πρωτότοκον» όχι ως πρώτον μεταξύ πολλών, αλλ' ως τον μόνον, τον Μονογενή"[193]. Αξίζει να θυμίσουμε και πάλι το γεγονός ότι πουθενά η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρεται σε παιδιά της Μαρίας, ώστε να δεχθούμε ότι ο Ιησούς ήταν πρωτότοκος μεταξύ πολλών παιδιών της.
Η
Θεοτόκος (Γλυκοφιλούσα). Ένταση προκλήθηκε τον 5ο αιώνα, από τη
διδασκαλία του Νεστορίου να μη θεωρείται η αειπάρθενος Μαρία, Θεοτόκος
Στην πραγματικότητα, όπως βλέπουμε στα χωρία Αποκ. 21,2 και Λουκ. 2,5, στην Καινή Διαθήκη χρησιμοποιούνται το ανήρ και γυνή ακόμη και για τον χρόνο της μνηστείας, χωρίς να αναφέρονται σε συζυγική συνάφεια, οπότε καμμία βεβαιότητα γι αυτό δεν μπορούμε να έχουμε. Επίσης, μετά τον τοκετό, είναι εμφανής στην Αγία Γραφή η απόσταση μετάξύ Ιωσήφ και Μαρίας αφού αναφέρεται ότι ο Ιωσήφ "παρέλαβε το παιδίον και την μητέρα αυτού" (Ματθ. 2,14.21) και όχι τη σύζυγό του.
4) Το γνωστό πρόβλημα των αδελφών του Ιησού[194]. Από το εδάφιο Μάρκ. 6,3, φαίνεται καθαρά ότι οι «αδελφοί» του Ιησού είναι τέσσερις, ο Ιάκωβος, ο Ιωσής (Ιωσήφ), ο Ιούδας και ο Σίμων, δύο από τους οποίους είναι οι συγγραφείς των Καθολικών Επιστολών της Καινής Διαθήκης (ο Ιάκωβος και ο Ιούδας)[195]. Οι «αδελφές» του Χριστού, "πρέπει να ήταν περισσότερες από δύο και κατοικούσαν στη Ναζαρέτ, όπου είχαν παντρευτεί"[196].
Το ζήτημα αυτό έχει δύο όψεις:
- αν ο Ιησούς είναι όντως αδελφός, με την σημερινή έννοια, με τους άλλους από τον ίδιο πατέρα, δηλ. τον Ιωσήφ, ή
- αν ο Ιησούς είναι όντως αδελφός, με την σημερινή έννοια, με τους άλλους από την ίδια μητέρα, δηλ. τη Μαρία, το οποίο σημαίνει ότι η Θεοτόκος θα είχε συζυγικές σχέσεις με τον Ιωσήφ μετά τη γέννηση του θείου βρέφους.
- Ο Ιησούς δωδεκαετής, απέκρουσε, ότι είναι γιος του Ιωσήφ (Λουκ. 2,49).
- Ο Ιησούς διεκήρυσσε ως πατέρα του το θεό (Ιω. 5,1-7).
- Ο Ιωάννης μαρτυρά για τον Ιησού ότι "ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν και εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός" (Ιω. 1,14).
- Επίσης, ο Ιωάννης, ο υιός Ζαχαρίου, μαρτυρά ότι "καγώ εώρακα και μεμαρτύρηκα ότι ούτος εστιν ο υιος του θεού" (Ιω. 1,33).
- Ο Απόστολος Παύλος μαρτυρά για τον Χριστό ότι "ου κατά νόμον εντολής σαρκικής γέγονεν, αλλά κατά δύναμιν ζωής ακατάλυτου" (Εβρ. 7,16).
- Ο Απόστολος Πέτρος μαρτυρά για τον Ιησού ότι "εγνωρίσαμεν υμίν την του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού δύναμιν και παρουσίαν, αλλ' επόπται γενηθέντες της εκείνου μεγαλειότητος...φωνής ενεχθείσης αυτώ τοιάσδε υπό της μεγαλοπρεπούς δόξης ούτος εστιν ο υιός μου ο αγαπητός...ταύτην την φωνήν ημείς ηκούσαμεν εξ ουρανού..." (Β΄ Πέτρ. 1,16-18).
Και βέβαια, μια σειρά άλλων αντεπιχειρημάτων έχει διατυπωθεί για το θέμα των "αδελφών του Ιησού" τους/τις οποίους/ες, "η ορθόδοξη ανατολική παράδοση δέχεται...ως παιδιά του Ιωσήφ από προηγούμενο γάμο"[198]:
- Οι ίδιοι οι αδελφοί του Ιησού "ουδέ...επίστευον εις αυτόν" (Ιω. 17,3-5).
- Ο Ιάκωβος ξεκινά την επιστολή του ως εξής: "Ιάκωβος, θεού και Κυρίου Ιησού Χριστού δούλος" (Ιακ. 1,1). Αν ήταν πράγματι αδελφός του Ιησού, εκτός ότι θα ήταν ανέκαθεν πιστός, θα έγραφε ότι είναι αδελφός του Χριστού ώστε να δώσει κύρος στα λεγόμενά του.
- Το ίδιο ισχύει και για τον Ιούδα ο οποίος ξεκινά γράφοντας: "Ιούδας, Ιησού Χριστού δούλος, αδελφός δε Ιακώβου", και για να προσδώση κύρος στον εαυτό του, επικαλείται την ιδιότητά του ως αδελφός του Ιακώβου, και δεν αναφέρει ότι είναι αδελφός του Ιησού.
- Στην Καινή Διαθήκη, η λέξη αδελφός εκτός από την κυριολεκτική ή στενή, έχει και τις εξής έννοιες: α) την ευρύτερη, δηλ. αναφέρεται γενικά σε συγγένεια, φυσική ή νομική και β) την ευρύτατη, δηλ. μεταφορικά, όπου ως βάση θέτεται η ψυχική και πνευματική συγγένεια, με την οποία λ.χ. και οι Χριστιανοί καλούνται μεταξύ τους αδελφοί (βλ. Ματθ. 28,10 και Ιωάν. 20,17)[199].
- Στην ορθόδοξη παράδοση γίνεται αντιληπτό ότι η αιρετική αυτή διδασκαλία των Αρειανών και των Ευνομιανών, την οποία ακολουθούν και σύγχρονοι προτεστάντες, είναι εντελώς παράδοξη: ακόμη και όταν ο Λουκάς μας λέει ότι ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν κατάλαβαν όσα ο δωδεκαετής Ιησούς τους είπε (Λουκ. 2,48), διότι πράγματι, από τα λόγια του αγγέλου κατά τον ευαγγελισμό, ότι το παιδί "θα ονομαστεί Υιός του Υψίστου" (Λουκ. 1,32), δεν ήταν δυνατό να κατανοήσει η Μαρία την φυσική θεϊκή υιότητα του Χριστού[200], παραμένει γεγονός ότι η Παρθένος αξιώνεται μεγίστης τιμής από τον Θεό ώστε να φέρει στον κόσμο ένα παιδί με τη συνέργεια του ίδιου του Αγίου Πνεύματος, πράγμα που δημιουργεί αντίφαση με την άποψη ότι η Μαρία και ο Ιωσήφ επέστρεψαν σε μια αμέριμνη συζυγική καθημερινότητα, σαν να μην έχουν ουδεμία συναίσθηση των θαυμαστών γεγονότων[201].
- στ. 6: "Θεέ, ξέρεις εσύ την αφροσύνη μου· κι η ενοχή μου δε σου είναι κρυφή"[204].
- στ. 25: "Άδειασε την οργή σου πάνω τους· κι ο άγριος θυμός σου ας τους βρει"[205] (ο ήρωας του ψαλμού εκφράζεται με οργή και επιζητεί την τιμωρία των έχθρων του, τους οποίους και καταράται, όμως ο Μεσσίας Χριστός όχι μόνο δεν καταράται, αλλά συγχωρεί τους εχθρούς του: Ματθ. 5,4. Λουκ. 23,34).
6) Πάλι ως προς το ζήτημα των αδελφών του Ιησού, συχνά χρησιμοποιείται ως αντεπιχείρημα προς το Αειπάρθενο η απουσία αναφοράς στα παιδιά του Ιωσήφ κατά τη διήγηση της μετάβασης στη Βηθλεέμ για την απογραφή του Κυρηνίου (Λουκ. 2,4-5). Αυτή όμως η κατά γράμμα εξέταση του εδαφίου, λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και ενάντια σε εκείνους που μιλούν για παιδιά της Μαρίας από τον Ιωσήφ: για ποιον λόγο δεν αναφέρονται τα παιδιά που υποτίθεται γέννησε η Μαρία από τον Ιωσήφ, στη διήγηση της επιστροφής από την Αίγυπτο (Ματθ. 2,19-21), όταν σύμφωνα με τους μελετητές, το χρονικό διάστημα παραμονής εκεί μπορεί να ήταν από 2 έως και 10 χρόνια[207] και άρα υπήρχε αρκετός καιρός για να γεννηθούν ομομήτρια αδέλφια του Ιησού; Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ενάντια στον ισχυρισμό περί ομομήτριων αδελφών του Ιησού, η απουσία αναφοράς σε αυτούς στη διήγηση της μετάβασης του δωδεκαετούς Ιησού στον Ναό της Ιερουσαλήμ (Λουκ. 2,41-52).
7) Ένα ακόμη επιχείρημα με το οποίο η προτεσταντική θεολογία επιχειρεί να δείξει ότι αποτελεί πλάνη η διδασκαλία για την αειπαρθενία της Θεοτόκου σχετίζεται με την κριτική του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης[208]. Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, το φρόνημα της εκκλησίας για την αειπαρθενία της Θεοτόκου έχει θεμελιωθεί σε μια εσφαλμένη μετάφραση του εδαφίου Ησ. 7,14 από τους Εβδομήκοντα μεταφραστές. Ισχυρίζονται ότι το εβραϊκό πρωτότυπο κείμενο του Ησαΐα έχει τη λέξη "almah"=νεάνις και όχι "Bethula"= παρθένος, που μετέφρασαν οι εβδομήκοντα. Έτσι, επηρεάστηκαν, υποτίθεται, οι Ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, οι οποίοι έδωσαν στο εδάφιο προφητικό περιεχόμενο, ενώ το Ησ. 7,14 δεν είχε κάτι τέτοιο.
Το επιχείρημα αυτό δεν είναι νέο, αλλά είναι επανάληψη της αρχαίας ιουδαϊκής αντιχριστιανικής απολογητικής στην προσπάθειά της να πλήξει το πρόσωπο του Χριστού, ότι δεν ήταν ο Μεσσίας. Για το επιχείρημα αυτό υπήρξε πολυεπίπεδη και σφαιρική αναίρεση από πλήθος Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων.
Για την αναίρεσή του θα μπορούσαν να ειπωθούν τα εξής:
- Το κείμενο των εβδομήκοντα είναι κατά οκτώ αιώνες αρχαιότερο του εβραϊκού, και εκτός ότι δεν είναι πάντα βέβαιο ότι το Μασοριτικό κείμενο αντιπροσωπεύει πάντα την ορθότερη γραφή, επιπλεόν, επειδή δημιουργήθηκε σε εποχή μετά Χριστόν, θα μπορούσε να αλλοιωθεί για ιουδαϊκούς, απολογητικούς σκοπούς[209]. Μάλιστα, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος επισημαίνει ότι περισσότερη εμπιστοσύνη θα έπρεπε να έχουμε στους εβδομήκοντα ιουδαίους, επειδή απέδωσαν το εδάφιο με το παρθένος σε εποχή προ Χριστού και έτσι δεν είχαν λόγο να αλλοιώσουν το κείμενο[210].
- Ακόμη όμως κι αν η γραφή νεανίς είναι ορθή, σύμφωνα με το λεξικό Theological Wordbook of the Old Testament "δεν υπάρχει καμία περίπτωση όπου μπορεί να αποδειχθεί πως το almah υποδεικνύει μια νέα γυναίκα που δεν είναι παρθένος"[211]. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι "οι έννοιες των λέξεων "almah" και "bethulah" [παρθένος] δεν αντίκεινται μεταξύ τους. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Oswalt 'ήταν αξιωματικό για την εβραϊκή κοινωνία ότι η νεάνις ήταν και παρθένος'...Είναι άλλωστε γνωστό ότι η αντίθετη περίπτωση επέσειε την τιμωρία του λιθοβολισμού"[212].
- Παραγνωρίζεται "σκανδαλωδώς" η σημασία της λέξης "σημείον" σε σχέση με το ιστορικό πλαίσιο της προφητείας του Ησ. 7,14. Το εδάφιο αυτό δίνεται ως "σημείον" το έτος 733 στο βασιλιά Άχαζ για να μη ζητήσει τη βοήθεια των Ασσυρίων, όπως σκεπτόταν, ενάντια στους Βασιλείς Φακεέ και Ρασείν. Ως σημείο δεν μπορεί να θεωρηθεί το σύνηθες και το δεδομένο [Θεοδ. Κύρου, PG 81,276D], ότι έγκυος γυναίκα θα γεννήσει γιο. Δεν υπάρχει λόγος να ονομαστεί "σημείον" μια φυσική διαδικασία γέννησης. "Ο δε Εζεκίας, ο υιός του Άχαζ, δεν έχει επίσης κανένα από τα γνωρίσματα της συνάφειας της προφητείας Ησ. 7,14-16"[213]. Κατ' αυτόν τον τρόπο, στη λέξη "σημείον" εστιάζουν την προσοχή τους οι περισσότεροι Πατέρες της Εκκλησίας (π.χ. Ευθ. Ζιγαβηνός, Θεοφύλακτος)[214]. Επίσης, ο Αθαν. Χαστούπης στη μετάφραση του διορθωμένου εβραϊκού κειμένου διατηρεί τη λέξη παρθένος, αφού θεωρεί πως οι εβδομήκοντα ορθά ερμήνευσαν το νόημα του εβραϊκού κειμένου και μετέφρασαν "η παρθένος", "διότι μόνον αυτό ήτο δυνατόν να εννοεί ως σημείον ο θεός εις την προκειμένη προφητεία"[215].
- Όσον αφορά τη σχέση γεγονότος και προφητείας, θα πρέπει να ειπωθεί ότι ο Ματθαίος γνώριζε και δεχόταν ως πραγματική την υπερφυσική γέννηση του Χριστού. Έτσι, πρώτα έλαβε χώρα το γεγονός αυτό και μετά συνδέθηκε με την προφητεία του Ησ. 7,14 και όχι το αντίστροφο[216]. Και αυτό ορθά έγινε επειδή και ο Ησαΐας όπως και ο Μιχαίας (5,2-4) αναφέρονται στην ίδια περί Μεσσία πίστη[217].
- Οι προσπάθειες να συνδεθεί η προφητεία είτε με κάποιο παιδί του προφήτη Ησαΐα είτε με παιδί του Άχαζ πέφτουν στο κενό καθώς ουδέποτε, κανείς άλλος εκτός από τον Ιησού Χριστό δεν παρουσίασε τα χαρακτηριστικά των στίχων 14-16[218]: α) ούτε την εκ παρθένου γέννηση, σε αντίθεση με τον Χριστό που γεννήθηκε εκ της αειπαρθένου Μαρίας όπως μαρτυρά η Καινή Διαθήκη, β) ούτε την κλήση του ως Εμμανουήλ που σημαίνει "μεθ' ημών ο Θεός", εκτός από την Κύριο που "εγένετο μεθ' ημών...διά της...κοινωνίας της σαρκός και του αίματος ημών (Εβρ. β,14)"[219], γ) ούτε την αναμαρτησία, εξαιτίας της γνώσης και της προαίρεσης που θα έχει, να απορρίπτει το κακό και να επιλέγει το αγαθό, πριν ακόμη έλθει σε ηλικία να τα ξεχωρίζει. Όπως σημειώνει ο Μ. Βασίλειος: "Ο Έμμανουήλ εν τη του νηπίου καταστάσει υπάρχων, διά την ενοικούσαν αυτώ δύναμιν της αγαθότητος προ της κατά την ηλικίαν τελειώσεως απειθήσει μεν πονηρία, εκλέξεται δε το αγαθόν."[220]. Η "υπερφυσική" αναμαρτησία μάλιστα, αποτελεί μέρος του "σημείου"[221] που θα δώσει ο Θεός και ο ίδιος ο Ησαΐας αναφέρεται στο "αναμάρτητον του Μεσσίου" στο εδάφιο 53,9[222]: "ότι ανομίαν ουκ εποίησεν, ουδέ ευρέθη δόλος εν τώ στόματι αυτού". Επίσης, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι ο Ησαΐας νόμισε ότι η προφητεία θα εκπληρωθεί πολύ κοντά στην εποχή του, αυτό θα μπορούσε να συμβεί από την συνήθη για τους προφήτες άγνοια, του ακριβούς χρόνου εκπλήρωσης των προφητειών[223].
Καινοτομίες των Ρωμαιοκαθολικών για τη Θεοτόκο και η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Όπως προείπαμε, αν και σε κάποια ζητήματα που αφορούσαν την Θεοτόκο, η αδιαίρετη Εκκλησία δεν προέβει "επισήμως" σε "λεπτομερείς δογματικούς καθορισμούς"[224], στο λατινικό τμήμα της, η τοπική σύνοδος του Λατεράνου (649) ανακήρυξε σε δόγμα την "κατά και μετά τον θείον τόκον παρθενία" της Θεοτόκου[225], γεγονός το οποίο δείχνει μια προσπάθεια μονομερούς[226] ανάπτυξης Μαριολογίας από τους δυτικούς, η οποία συνεχίστηκε και αργότερα, οδηγώντας την λατινική εκκλησία σε επικύρωση διδασκαλιών χωρίς Οικουμενική μαρτυρία[227].Το περί ασπίλου συλλήψεως δόγμα
Με απλά λόγια, το δόγμα αυτό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ("ανακηρύχτηκε ως δόγμα από τον Πάπα Πίο Θ΄ τό 1854"[228]), μολονότι μερικές φορές συγχέεται λανθασμένα με το αειπάρθενο της Θεοτόκου[229], στην πραγματικότητα υποστηρίζει τα εξής: ότι κατά τη σύλληψη της στην κοιλία της μητέρας της, η Μαρία, είχε ειδικά απαλλαγεί με θεϊκή παρέμβαση από την κληρονομιά του προπατορικού αμαρτήματος στο οποίο, ως ανθρώπινο ον, διαφορετικά θα υπέκειτο. Ήταν δηλαδή σαν, γι' αυτήν ειδικά, να μην είχε συμβεί η Πτώση. Σ' αυτή την άποψη, οι Ορθόδοξοι απαντούν "ότι παρόμοιο δόγμα δεν μπορεί να αποδειχθεί από την Γραφή ή την Παράδοση και ότι επιπλέον αντιφάσκει προς τη διδασκαλία, που διδάσκεται από ολόκληρη την Εκκλησία, ότι οι συνέπειες της Πτώσεως επηρεάζουν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος"[230]. Όπως διατυπώνει στην απάντησή της, η "Εν Κωνσταντινουπόλει Σύνοδος του 1895 προς τον Πάπαν Λέοντα ΙΓ΄", από τα διάφορα καινοφανή διδάγματα, μεταξύ των οποίων και η διδασκαλία για "την άσπιλον σύλληψιν της αειπαρθένου...αποδεικνύεται...ότι η ανατολική και ορθόδοξος καθολική του Χριστού Εκκλησία κρατεί τα αρχαιοπαράδοτα δόγματα, κοινώς τότε εν τε τη Ανατολή και τη Δύσει ομολογούμενα, και ότι η Δυτική διέστρεψεν αυτά διά ποικίλων νεωτερισμών"[231]. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υφίσταται η πίστη στην "άφθορον σύλληψιν" του Χριστού και όχι στην '"άσπιλον σύλληψιν" της Θεοτόκου[232].Ασφαλώς, το δόγμα αυτό σχετίζεται, κατά ένα μέρος, με τον βαθμό αναμαρτησίας της Θεοτόκου. Πράγματι, η Μαρία υπήρξε η πρώτη η οποία πραγμάτωσε όλες τις ιδιότητες της αγιότητας[233]. Κατ' αυτό τον τρόπο αποδίδεται στη Θεοτόκο και σταθεροποιείται γι αυτήν η προσωνυμία Παναγία ή και αγιωτέρα των αγίων, όπως αναγνωρίζουν οι Πατέρες της Παραδόσεως[234]. Όσο όμως κι αν θεωρούν σημαντικό τον πλήρη εξαγνισμό της Μαρίας προκειμένου να πραγματοποιηθεί το "μυστήριον της σαρκώσεως του Λόγου", εν τούτοις, διδάσκουν ότι το Άγιο Πνεύμα "επενήργησε και το μυστήριον του κατά πάντα αγιασμού αυτής...αλλά πάντες τον εξαγνισμόν τούτον...θεωρούν γενόμενον μετά την γέννησιν αυτής και δη κατά τον Ευαγγελισμόν"[235], σε αντίθεση με τις απόψεις των δυτικών σχολαστικών και κυρίως του Θωμά Ακινάτη (13ος αι.) ο οποίος πλησίαζε προς το περιεχόμενο του δόγματος της ασπίλου συλλήψεως[236]. Στην πραγματικότητα, η δυτική θεολογική λογική "επέβαλε την άρση αυτής της ενοχής" του προπατορικού αμαρτήματος, "για να είναι η Μαρία αμέτοχη, σε τούτο το ρύπο και την ενοχή, ώστε να μπορέσει να γίνει άξιο όργανο της θείας πρόνοιας. Ωστόσο η ορθόδοξη θεολογία δεν έχει κανένα παρόμοιο πρόβλημα, μια και δεν δέχεται καμιά κληρονομική ένοχη στους απογόνους του Αδάμ, παρά μονάχα την κληρονόμηση της αρρώστιας, της φθοράς και του θανάτου"[237]. Όλοι οι αρχαίοι Πατέρες και Διδάσκαλοι, δεν έπαυαν να διδάσκουν ότι η Μαρία "συγκαταλέγεται και μεταξύ των ανθρώπων, των κληρονομησάντων ελλείψεις και αδυναμίας από της πτώσεως...από της οποίας μόνος απηλλαγμένος, επομένως δε και όλως αμέτοχος των συνεπειών ταύτης, τυγχάνει ο...σαρκωθείς και ενανθρωπήσας Κύριος, Σωτήρ πάντων των ανθρώπων"[238].
Τo δόγμα της Μεταστάσεως της Θεoτόκoυ
Η κοίμηση της Θεοτόκου
Οι πληροφορίες των απόκρυφων χριστιανικών κειμένων για την Παναγία
Εισαγωγικά
Όταν στην Ορθόδοξη Εκκλησία αναφερόμαστε σε πληροφορίες οι οποίες αντλούνται από Απόκρυφα κείμενα, δεν θα πρέπει να δημιουργείται σύγχυση, ότι, δήθεν, αυτές κομίζουν ειδήσεις που μπορεί να βρίσκονται εκτός των ορίων της Παράδοσης της εκκλησιαστικής κοινότητας. Καταρχάς, η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αντίθετη στην προτεσταντική εμμονή στη μοναδικότητα της Αγίας Γραφής ως πηγή Θεολογίας, από τη στιγμή που και η ίδια η Καινή Διαθήκη μας βεβαιώνει για το αντίθετο: πληθώρα εδαφίων διδάσκουν την ισοτιμία Γραφής και προφορικής Ιεράς Παραδόσεως (Β΄ Θεσ. 2:15. Α΄ Κορ. 11:2.23.15,3. Α΄ Τιμ. 6:20. Α΄ Θεσ. 4:1.2 κ.ά.). Αυτό σημαίνει ότι μια ενιαία διδασκαλία Γραφής και Παραδόσεως, διαφυλάσσεται στην καθοδηγούμενη από το Άγιο Πνεύμα Εκκλησία, και για την καθαρότητά της από αιρετικά στοιχεία μας βεβαιώνει η Ομοφωνία στην αποδοχή της (βλ. περισσότερα στο κύριο άρθρο Ιερά Παράδοση).Κατά συνέπεια, κάθε πληροφορία η οποία βρίσκεται εκτός κοινότητας, και δεν πληροί τα παραπάνω κριτήρια, η εκκλησία την θεωρεί ύποπτη και περιέχουσα "υπερβολές, προερχόμενες από αιρετικούς κ.ά."[244]. Είναι όμως γεγονός, ότι σε απόκρυφα βιβλία είναι δυνατόν να "ανευρίσκει κανείς και αναφορές ή διηγήσεις, που κατά παράδοση ανταποκρίνονται στα ιστορικά δεδομένα προσώπων και πραγμάτων"[245] ή να "ενσωματώνουν πρωτοχριστιανικές παραδόσεις"[246] με σημαντικό "θεολογικό συμβολικό περιεχόμενο" και "βαθύτερη σωτηριολογική σημασία"[247], οι οποίες εκφράστηκαν μέσω εορτολογικών, υμνολογικών ή άλλης "διά των καλών τεχνών εκδηλώσεως της εκκλησιαστικής συνειδήσεως"[248].
Για το ορθόδοξο περιεχόμενό των επιμέρους διηγήσεων και τη γνησιότητά τους, "εχέγγυον...αποτελεί αυτή αύτη η εκκλησιαστική συνείδησις"[249] αφού, πάντα οι Πατέρες της Εκκλησίας σε Ανατολή και Δύση, συνιστούσαν επαγρύπνηση έναντι "των απόκρυφων καινοδιαθηκικών συγγραφών και...προφύλαξιν από των δι' αυτών μεταδιδομένων (Κυρίλλ. Ιεροσολ., PG 33, 496. Μεγ. Αθανασ., PG 26, 1436.1440. Ιερών., PL 23, 201. 26, 88. Ιννοκεντ. Α΄, PL 20, 502)"[250], ενώ, και ο ίδιος "ο καθορισμός (το κλείσιμο) του Κανόνα της ΚΔ" αποτελούσε εκτός άλλων, και "αντίδραση της Εκκλησίας στην πληθωρική απόκρυφη γραμματεία"[251]. Είναι δεδομένο ότι, ακόμη κι αν περιείχε διηγήσεις που επηρέασαν την εικονογραφία και υμνολογία της εκκλησίας[252], τελικά, καμία αναγνώριση κανονικότητας δεν καθιερώθηκε, για κανένα απόκρυφο βιβλίο, και είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα το Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου, το οποίο βρίσκουμε στους καταλόγους των αρχαίων αιρεσιολόγων να μνημονεύεται σαφώς ως απόκρυφο[253].
Οι σημαντικότερες διηγήσεις
Τα απόκρυφα που περιέχουν τις περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα παιδικά χρόνια, τη ζωή και την κοίμηση της Θεοτόκου είναι[254]:Το κείμενο αυτό είναι το "αρχαιότερο και σημαντικότερο [και] προέρχεται από το δεύτερο μισό του 2ου αιώνα, πιθανώς από την Αίγυπτο"[255]. Σκοπός του βιβλίου είναι η διακήρυξη της ηθικής υπεροχής της Θεοτόκου, και στο κείμενο περιγράφεται η γέννηση και ο βίος της Μαρίας μέχρι την παραλαβή της από τον Ιωσήφ, και η γέννηση του Χριστού βάσει των κανονικών ευαγγελίων με πολλές προσθήκες, αλλά και με "προφανή επιδίωξιν την καταπολέμησιν των άρνητών αυτής, ως ήσαν τότε οι ανήκοντες εις μίαν των μερίδων των Εβιωναίων"[256].
Μερικές από τις υμνογραφικές, εικονογραφικές και συναξαρικές παραδόσεις σχετικά με τη ζωή της Παναγίας που περιέχει το κείμενο αυτό, είναι[257]:
- Η ατεκνία των γονέων της Μαρίας, του Ιωακείμ και της Άννας (από εδώ παραλήφθηκαν τα ονόματα των γονέων της Θεοτόκου)[258].
- Η πληροφορία από άγγελο Κυρίου ότι θα αποκτήσουν παιδί.
- Η γέννηση της Μαρίας.
- Τα πρώτα βήματα της Παναγίας σε ηλικία έξι μηνών που ενέπνευσαν την παράσταση της "Επταβηματίζουσας".
- Η προσφορά της Παναγίας από τους γονείς της στο Ναό ("Εισόδια της Θεοτόκου").
- Διηγήσεις σχετικές με τη μνηστεία της Παναγίας.
- Άγγελος Κυρίου ευαγγελίζεται τη Μαρία, ενώ βρίσκεται στο φρέαρ με το σταμνί της ("Ευαγγελισμός παρά το φρέαρ").
Ένα άλλο απόκρυφο κείμενο που μας πληροφορεί για τη ζωή της Παναγίας είναι το Ευαγγέλιο του Ψευδο-Ματθαίου, που πιθανόν συντάχθηκε κατά τον 8° ή 9° αιώνα στα λατινικά, αντλεί όμως στοιχεία από το Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου και από άλλα προγενέστερα του απόκρυφα κείμενα[259].
Από το κείμενο αυτό προέρχονται:
- Διηγήσεις σχετικές με την προσήλωση της Παναγίας στην προσευχή κατά την παιδική της ηλικία.
- Εγκώμια σχετικά με τον χαρακτήρα της.
- Διηγήσεις σχετικά με τη γέννηση του Χριστού.
- Διηγήσεις σχετικά με τη φυγή στην Αίγυπτο.
Οι σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις κανονικές και τις απόκρυφες διηγήσεις είναι:
- Στα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης το πρόσωπο της Παναγίας μνημονεύεται πάντα σε σχέση με τον Ιησού Χριστό, ενώ στα απόκρυφα παρέχονται πληροφορίες για τη ζωή της Παναγίας, όχι κατ' ανάγκη σε σχέση με τον Υιό της.
- Οι διηγήσεις των Ευαγγελίων διακρίνονται για τη λιτότητα τους ενώ οι διηγήσεις των απόκρυφων καταφεύγουν συχνά σε εντυπωσιακές περιγραφές και λυρικές εξάρσεις.
- Τα απόκρυφα, συγκρινόμενα προς τα Καινοδιαθηκικά κείμενα, υπολείπονται σαφώς από πλευράς θεολογικής εμβάθυνσης.
Αγιολογία
Γενικά
Εφόσον με την ανθρώπινη φύση του Υιού του θεού μεταδίδεται η θεία χάρη στους Χριστιανούς, η Θεοτόκος γίνεται η Παναγία μητέρα τους και η γέφυρα η "μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν"[260]. Αυτή μιμούνται πνευματικά οι Χριστιανοί, όταν με την πίστη τους και τη θεία χάρη, γεννιέται στις ψυχές τους μυστικά ο Χριστός, και με τον τρόπο αυτό, διά της Θεοτόκου συμμετέχουν βιωματικά στην εν Χριστώ σωτηρία τους, αφού παίρνουν, πνευματικά, τη θέση της Παναγίας και προσφέρονται για να γεννηθεί και να μορφωθεί στην ύπαρξη τους ο Χριστός[261].Η Θεοτόκος, έχοντας θνητή φύση, κοιμήθηκε εν Χριστώ, τάφηκε και μετέβη με το σώμα της στη Βασιλεία του θεού. Από εκεί προσεύχεται προς τον Χριστό, τον μόνο μεσίτη μεταξύ θεού και ανθρώπων, για τη σωτηρία του πληρώματος της Εκκλησίας. Η Παναγία είναι η Δέσποινα του κόσμου[262], και εξαιτίας της υπεροχής της από τους αγγέλους, χαιρετίζεται ως "τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξότερα ασυγκρίτως των Σεραφείμ"[263].
Η Εκκλησία, ως έκφραση ευχαριστίας αποδίδει στη Θεοτόκο τιμητική προσκύνηση και μέσω αυτής λατρεύει τον χορηγό της σωτηρίας Θεό, δεδομένου ότι τα ιδιώματα και χαρίσματα της Παναγίας αποδίδονται σ' αυτήν ως θεομήτορα και πάντοτε σε σχέση με τον απ' αυτήν γεννηθέντα κατά σάρκα Θεό και Σωτήρα Χριστό. Γι' αυτό στις εικονογραφικές παραστάσεις σχεδόν πάντα εικονίζεται με τον Υιό της, από τον οποίον είναι αδιαχώριστη, και εκφράζει την υπέρλογη ενανθρώπηση του θείου Λόγου. Όμως, μόνο στην Αγία Τριάδα οφείλεται λατρεία, ενώ στη Θεοτόκο αποδίδεται μόνο τιμή και σεβασμός. Οι Πατέρες είναι σαφείς σε αυτό. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο άγιος Επιφάνιος Σαλαμίνας:
- "Εν τιμή έστω Μαρία, ο δε Πατήρ και Υιός και άγιον Πνεύμα προσκυνείσθω, την Μαρίαν μηδείς προσκυνείτω"[264].
- "Θεός έστι το λατρευόμενον...[την δε] μητέρα θεού τιμώμεν και σέβομεν...ου θεάν ταύτην φημίζοντες άπαγε, της ελληνικής τερθρείας τα τοιαύτα μηθεύματα"[265].
Όπως σημειώνει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός:
- "Τι μπορεί να 'ναι πιο γλυκό από τη Μητέρα του Θεού;"[267].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου