Ομιλία του Γέροντα Εφραίμ στη Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου

Ομιλία του Γέροντα Εφραίμ στη Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου

Σεπτεμβρίου 8, 2010 — Χαράλαμπος

Διάχωρο με σύνθεση την Γέννηση της Θεοτόκου από την επένδυση της Παναγίας Βηματάρισσας (Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου)

Αιτία πνευματικής χαράς και αγαλλιάσεως –αγαπητοί μου αδελφοί και Πατέρες– η σημερινή ημέρα, γιατί σήμερα εορτάζομε την γέννηση της αειπαρθένου και Θεοτόκου Μαρίας, του ευωδεστάτου άνθους που βλάστησε «εκ της ρίζης Ιεσσαί». Εορτάζομε «παγκοσμίου ευφροσύνης γενέθλιον», που καθίσταται «η είσοδος όλων των εορτών και το προοίμιο του μυστηρίου του Χριστού», κατά τον άγιο Ανδρέα Κρήτης. Γέννηση, που έγινε πρόξενος της αναγεννήσεως, αναπλάσεως, ωραιοποιήσεως και ανακαινίσεως των πάντων. Σήμερα γεννιέται Αυτή που θα γεννήσει χρονικώς, κατά ανερμήνευτο και παράδοξο τρόπο, τον άχρονο και προαιώνιο Θεό Λόγο, τον Δημιουργό και Σωτήρα του κόσμου.
Όλες οι προεικονίσεις, προτυπώσεις και προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης σε Αυτήν αναφέρονται. Αποτελεί την αποκορύφωση, την ολοκλήρωση της παλαιοδιαθηκικής παιδαγωγικής προετοιμασίας της ανθρωπότητος για την υποδοχή του σαρκωθέντος Σωτήρος Θεού. Την Παναγία μας προεικόνιζαν η άφλεκτος βάτος στο όραμα του Μωυσή, οι θεόγραφες πλάκες και η κιβωτός του Νόμου, το ουράνιο μάννα και η χρυσή στάμνα, η λυχνία και η τράπεζα, η ράβδος Ααρών η βλαστήσασα, η κλίμακα του Ιακώβ, ο πόκος του Γεδεών, το αλατόμητον όρος του Δανιήλ, η κάμινος που με το πύρ δρόσιζε τους Τρεις Παίδες, αλλά και αυτά τα Άγια των Αγίων της σκηνής του μαρτυρίου. Η Θεοτόκος είναι το μεταίχμιο μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Για την Παλαιά αποτελούσε το κήρυγμα των προφητών, την προσδοκία των δικαίων· ενώ για την Καινή Διαθήκη γίνεται ο γλυκασμός των αγγέλων, η δόξα των αποστόλων, το θάρρος των μαρτύρων, το εντρύφημα των οσίων, το καύχημα του ανθρωπίνου γένους, γι’ αυτό και μακαρίζεται από «πάσα γενεά».
Όλη η δημιουργία περίμενε την γέννησή Της. Η Παναγία μας είναι «ο καρπός των κτισμάτων» κατά τον άγιο Νικόλαο Καβάσιλα, δηλαδή το σημείο εκείνο στο οποίο κατατείνει ολόκληρη η κτίση. Όπως το δένδρο υπάρχει για τον καρπό, έτσι η κτίση υπάρχει για την Παρθένο και η Παρθένος για τον Χριστό. Όπως τονίζουν οι Πατέρες όχι μόνον οι άνθρωποι, αλλά και ο ουρανός και η γή, όλη η ορατή και αόρατη κτίση δημιουργήθηκαν για την άχραντο Παρθένο. Όταν ο Θεός στην αρχή των αιώνων ατενίζοντας προς τα δημιουργήματά Του, είίπε ότι είναι «καλά λίαν», ουσιαστικά έβλεπε μπροστά Του τον καρπό όλης της δημιουργίας, την υπεραγία Θεοτόκο, και ο έίπαιίνός Του ήταν στην πραγματικότητα «ευφημία της Παρθένου».
Κατά την σημερινή ημέρα ευεργετείται όλη η κτίση από την γέννηση της πανάμωμης Δέσποινάς μας. «Το καινότατον αυτό δημιούργημα» δεν ήταν η καλύτερη γυναίκα στην γή, ούτε απλά η καλύτερη γυναίκα όλων των εποχών, αλλά ήταν Αυτή η μοναδική που θα μπορούσε να κατεβάσει τον ουρανό στην γή, να κάνει τον Θεό άνθρωπο. Ο δημιουργός Θεός Λόγος έπλασε τέτοια την ανθρώπινη φύση, ώστε όταν θα χρειαζόταν να γεννηθεί, να λάβει από αυτήν την Μητέρα Του. Ο αόρατος και αθέατος Θεός προ Αυτής, τώρα δι’ Αυτής, έρχεται επί γής και γίνεται ορατός· ενώνεται και κοινωνεί με την κτίση με έναν ουσιαστικότερο και πιο ενοειδή τρόπο. Ενώνει διά της ανθρωπίνης φύσεώς Του όλη την κτίση στην υπόστασή Του και την θεώνει. Ο ανείδεος, απερίγραπτος και ανέστιος Θεός λαμβάνει «δούλου μορφήν» (Φιλιπ. 2,7), ανθρώπινη σάρκα και λογική ψυχή, συναναστρέφεται με τους ανθρώπους και περπατά πάνω στην γή. Ο «αχώρητος παντί» θα χωρέσει στην παρθενική μήτρα της Θεοτόκου, ώστε η Παναγία Μητέρα Του να καταστεί η «χώρα του Αχωρήτου».
Σήμερα λύνεται η στειρότητα της Αννας και γεννά «τό κειμήλιον της Οικουμένης», κατά την έκφραση του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Παρόμοιο θαύμα έκανε ο Θεός πολλές φορές στην Παλαιά Διαθήκη στην Σάρρα την σύζυγο του πατριάρχου Αβραάμ, στην Ρεβέκκα την σύζυγο του Ισαάκ, στην Αννα την μητέρα του προφήτου Σαμουήλ, στην Ελισάβετ την μητέρα του προφήτου Προδρόμου. Όμως διαφέρει κατά πολύ το σημερινό θαύμα. Μπορεί τα τέκνα των παραπάνω μητέρων, των οποίων η μακροχρόνια στειρότητα λύθηκε θαυματουργικά, να ήταν ενάρετα και άγια, αλλά μόνον η Μαρία –τό τέκνο της Αννας και του Ιωακείμ– ήταν «η κεχαριτωμένη» και κατέστη –τό ακατάληπτο για τους ανθρώπους και τους αγγέλους– η Μητέρα του Θεού.
Η Παναγία μας δεν γεννήθηκε από άσπιλη σύλληψη, όπως λανθασμένα πιστεύουν οι Ρωμαιοκαθολικοί, αλλά μετά από την φυσική συνάφεια του Ιωακείμ και της Αννας. Λύθηκε δε η φυσική στειρότητα της Αννας χάρις στην άμεση παρέμβαση του Θεού ως απάντηση στις προσευχές των δικαίων Θεοπατόρων. Οι γέροντες Ιωακείμ και Αννα συνήλθαν χωρίς καμμία σαρκική έλξη, ηδονή, μόνο από υπακοή στον Θεό. Επεσφράγισαν και με αυτήν την πράξη τους την σωφροσύνη τους. Κατά αυτόν τον τρόπο η Παρθένος συνελήφθη «σωφρόνως εν τη νηδύι της Αννας εξ Ιωακείμ». Το ότι συνελήφθη σωφρόνως σημαίνει ότι ο τρόπος της συλλήψεως ήταν αγνός. Για να ήταν όμως η Παρθένος απαλλαγμένη από το προπατορικό αμάρτημα, δηλ. να είχε άσπιλη σύλληψη, έπρεπε να είχε γεννηθεί παρθενικώς όπως και ο Χριστός.
Οι δίκαιοι Θεοπάτορες για να αποκτήσουν όμως τέτοιο τέκνο έδειξαν πίστη αδίστακτη, υπομονή αλύγιστη, έτρεφαν την ελπίδα που δεν καταισχύνει, είχαν μεγάλη καρτερία στις προσευχές τους· ότι ο Θεός θα εκπληρώσει το αίτημά τους. Και δεν υπόμειναν την ατεκνία τους για λίγο μόνο διάστημα. Η παράδοση λέγει ότι μετά από πενήντα χρόνια στειρότητας αποκτά η Αννα την Θεοτόκο.
Αυτή η στάση των Θεοπατόρων πρέπει να παραδειγματίζει, αγαπητοί μου αδελφοί και Πατέρες, όλους μας. Όχι μόνον όσους λαϊκούς αδελφούς μας δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδιά, οι οποίοι δεν πρέπει να χάνουν την ελπίδα τους στον Θεό για τον οποίο «τά αδύνατα τοίς ανθρώποις, δυνατά παρά Αυτώ εστιν» (βλ. Λουκ. 18,27), αλλά και εμάς τους μοναχούς και όλους τους πιστούς που αγωνίζονται τον «καλόν αγώνα».
Πολλές φορές αποδυσπετούμε, δυσφορούμε στον αγώνα μας και λέμε ότι δεν βρήκαμε αντίκρυσμα, δεν έχουμε αίσθηση της Χάριτος, αδημονούμε. Και έτσι λυπημένοι που είμαστε, μαραίνεται ο ζήλος μας, χαλαρώνουμε την αγωνιστικότητά μας, την άσκησή μας. Όμως δεν πρέπει να κάνομε έτσι αδελφοί μου. Μήπως οι Θεοπάτορες επειδή ο Θεός δεν απάντησε αμέσως στις προσευχές τους σταμάτησαν να Τον επικαλούνται, να πιστεύουν ότι θα λάβουν, σταμάτησαν να κρούουν, να ζητούν, να ελπίζουν; Και τί αδαμάντινη υπομονή και καρτερία έδειξαν για τόσα χρόνια!
Για να βιωθούν τα πνευματικά «χρεία μεγάλης υπομονής». Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος έζησε την συστολή, την στέρηση της θείας Χάριτος, τις θλίψεις του νοητού πολέμου για τριάντα χρόίνια. Έλαβε μόνιμα την θεία Χάρη μετά από αυτό το μακρό χρονικό διάστημα αιματηρού αγώνα και υπομονής. Αυτό το αναφέρουμε ιδιαίτερα για εμάς τους μοναχούς, που κληθήκαμε για να λάβουμε το πλήρωμα της Χάριτος. Χρειάζεται υποίμοίνή στις θλίψεις, πίστη στις επαγγελίες του Θεού, τέλεια υπακοή στο θέλημα του Θεού και ελπίδα ώστε να μην «εκκακούμε εν ταίς προσευχαίς» (βλ. Λουκ. 18,1). Ο Θεός γνωρίζει πότε μάς συμφέρει να μάς δώσει την ανέκφραστη, την ακατάληπτη και ανεκτίμητη θεοποιό δωρεά Του, την θεία Χάρη ως ενδημούσα κατάσταση. «Τα πνευματικά αφ’ εαυτών έρχονται», τονίζει ο αββάς Ησαΐας, δεν τα ρυθμίζομε όπως και όποτε θέλομε εμείς.
Μάλιστα, πολλές φορές, πριν ο Θεός μάς δώσει κάποια ευλογία, ένα χάρισμα, μάς δοκιμάζει με έναν πειρασμό, του οποίου η έκβαση καθορίζει και το αν αποδειχθούμε άξιοι να δεχθούμε το θείο αυτό δώρο. Αυτό παρατηρούμε και στους Θεοπάτορες, που όταν πλησίαζε ο καιρός για να τους δώσει ο Θεός τέκνο, παραχώρησε να δοκιμασθούν ακόμη περισσότερο. Ήταν η εορτή της Σκηνοπηγίας και όταν πήγαν στον ναό να προσφέρουν δώρα, ο ιερεύς Ρουβίμ τους ονείδισε λέγοντάς τους, ότι δεν ήταν άξιοι να προσφέρουν δώρα στον Θεό, αφού δεν έκαναν παιδιά για τον Ισραήλ. Οι Θεοπάτορες μετά από αυτό το συμβάν λυπήθηκαν πάρα πολύ, αλλά δεν απελπίσθηκαν. Κατέφυγαν σε «εκ βαθέων προσευχή» –ο Ιωακείμ στο όρος και η Αννα στον κήπο– η οποία τελικά εισακούστηκε άμεσα, αφού άγγελος Κυρίου πληροφόρησε καθέναν ξεχωριστά ότι θα γίνει η σύλληψη και η γέννηση τέκνου που θα διακηρυχθεί σε όλη την οικουμένη.
Έτσι και εμείς, αγαπητοί μου αδελφοί και Πατέρες, να επιδεικνύουμε αγόγγυστη υπομονή στις θλίψεις και στους πειρασμούς, που παραχωρεί ο Θεός για την δική μας ωφέλεια και πνευματική προκοπή. Ευχόμεθα η Κυρία μας Θεοτόκος και η Θεοπρομήτορα Αννα, που έχουν την ευλογία να θεραπεύουν την φυσική στειρότητα, να θεραπεύσουν τις στείρες καρδιές μας από πνευματικά έργα, ώστε ο Θεός να πέμψει στις ψυχές μας την θεία και γλυκυτάτη Χάρη Του, η οποία ομορφαίνει, ανακαινίζει, αθανατίζει, αφθαρτίζει τον άνθρωπο.
*Ομιλία του Γέροντα Εφραίμ, που έγινε στην Τράπεζα της Μονής Βατοπαιδίου κατά την εορτή του Γενεσίου της Θεοτόκου το 2002
(Πηγή: Απόψεις για τη Μονή Βατοπαιδίου (και όχι μόνο) )

ΕΠΗΡΕΣ ΕΥΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ;

ΕΠΗΡΕΣ ΕΥΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ;

῾Ο ζῆλος τοῦ Χριστιανοῦ πρέπει νὰ τίθεται ὑπὸ τὴν ὑπακοὴ καὶ καθοδήγησι τοῦ πνευματικοῦ του Πατρὸς καὶ δὲν πρέπει ποτὲ νὰ τὸν ὁδηγῆ σὲ ἀντίθεσι μὲ τὸν ᾿Αρχιερέα.

ΚΑΠΟΤΕ ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος Νόβγοροδ Γουρίας καὶ Τοποτηρητὴς τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς Καλούγας, στὴν ὁποίαν ὑπαγόταν ἡ ῎Οπτινα, ἔδωσε εὐλογία νὰ γίνη σὲ ἕνα Μοναστήρι ἐπισκευὴ (καθαρισμός, ἐπιδιόρθωσις, ἐπιζωγράφησις) τῆς θαυματουργοῦ Εἰκόνος τῆς Παναγίας τοῦ Τιχβίν, ποὺ κατὰ παλαιὰ παράδοσι εἶναι ἔργο τοῦ ῾Αγίου Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ καὶ τὴν σέβεται βαθύτατα ὅλη ἡ Ρωσία.Η ἐνέργεια αὐτὴ θεωρήθηκε ἀπὸ μερικοὺς ὡς «βεβήλωσις» καὶ προκάλεσε σοβαρὸ σκανδαλισμό· κάποιος μάλιστα ὁ ὁποῖος ἦταν «κάπως πιὸ ζηλωτὴς καὶ θερμόαιμος, δὲν ἐπέτρεψε στὸν ἑαυτό του νὰ περάση τὸ γεγονὸς ἀπαρατήρητο. ῎Εκατσε καὶ ἔγραψε ἕνα ὀξὺ γράμμα σὲ ἕνα γνωστό του ἀνώτερο ὑπάλληλο, “στρατηγὸ” τῆς ἀρχιγραμματείας τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου, τὸν Σκβορτσώφ, ἄνθρωπο μὲ πολὺ μεγάλο κῦρος. Στὴν συνέχεια ἔγραψε καὶ ἄλλο γράμμα στὸν ἐπίσης γνωστό του ἐπίσκοπο Πέρμης ᾿Ανδρόνικο, ζητώντας του νὰ ἀσχοληθῆ μὲ τὸ θέμα.Μὰ πρὶν ἀκόμη ταχυδρομήση τὸ δεύτερο γράμμα, στὸν ἐπίσκοπο ᾿Ανδρόνικο, θυμήθηκε πὼς δὲν πρέπει ὁ καλὸς καὶ ζηλωτὴς χριστιανὸς νὰ κάνη ποτέ του κάποια ἐνέργεια καὶ μάλιστα σὲ ἄμεση σχέση μὲ τὴν ἐκκλησιαστική του ἰδιότητα καὶ τὴν πνευματική του ζωή, χωρὶς νὰ συμβουλευθῆ τὸν Πνευματικό του.᾿Επῆρε λοιπὸν στὴν τσέπη του τὸ γράμμα καὶ ἐπῆγε στὸν Γέροντα Βαρσανούφιο τῆς Οπτινα. Τοῦ τὸ διάβασε καὶ ζήτησε εὐλογία, νὰ τὸ στείλη στὸν ᾿Επίσκοπο καὶ νὰ συνεχίση τὶς ἐνέργειές του.Ο Γέροντας Βαρσανούφιος, ἀφοῦ ἄκουσε μὲ πολλὴ προσοχή, τὸν ἐρώτησε:–Πῶς τὸ ἔγραψες αὐτὸ τὸ γράμμα; ᾿Επῆρες εὐλογία ἀπὸ τὴν Παναγία;...–Πῶς εἴπατε, Πάτερ;... εἶπε ἐκεῖνος συγχυσμένος. Εὐλογία ἀπὸ τὴν Παναγία; Δὲν μπορῶ νὰ Σᾶς καταλάβω...–Αὐτὸ ποὺ σὲ ἐρωτάω, συμπλήρωσε σταθερὰ ὁ Γέροντας. Σοῦ ἔδωσε ἡ Παναγία εὐλογία νὰ κάνης αὐτὲς τὶς ἐνέργειες, γιὰ νὰ σώσης τὴν εἰκόνα Της;...–῎Οχι βέβαια. ᾿Απ᾿ εὐθείας ἡ Παναγία δὲν μοῦ ἔδωσε εὐλογία γιὰ τὶς ἐνέργειές μου αὐτές. Μὰ νομίζω, πὼς εἶναι χρέος κάθε καλοῦ Χριστιανοῦ, ποὺ ἔχει κάποιο ζῆλο, νὰ προστατεύη τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσια τῆς Πίστεώς του ἀπὸ κάθε βεβήλωση...–Συμφωνῶ, ἀπάντησε ὁ Γέροντας Βαρσανούφιος. Μὰ ὄχι ὅταν πρόκειται νὰ ἔλθη σὲ ἀντίθεσι μὲ ἕναν φορέα τῆς ὑπέρτατης ἐκείνης ἐξουσίας, ποὺ εἶχαν οἱ ῞Αγιοι ᾿Απόστολοι.Ποιὸς εἶσαι ἐσύ, ποὺ θὰ ἔλθης ἀντιμέτωπος μὲ ἕναν ᾿Αρχιερέα, γιὰ νὰ τοῦ ὑπαγορεύσης τὶ πρέπει νὰ κάμη σὰν ὑπεύθυνος ποιμένας “τῆς κληρωθείσης αὐτῷ ἐπαρχίας”, τῆς τοπικῆς ἐκκλησίας, ποὺ τοῦ τὴν ἐμπιστεύθηκε ὁ ἴδιος ὁ Θεός; Δὲν τὸ ξέρεις, ὅτι ἔχει ὅλο τὸ πλήρωμα τῆς ἀρχιερατικῆς ἀποστολικῆς ἐξουσίας; ῎Αφησε κατὰ μέρος κάθε σκέψη γιὰ ὁποιαδήποτε ἐνέργεια. ῎Αφησε τὸ θέμα στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Παναγίας: νὰ τὸ ἀντιμετωπίσουν, ὅπως ἐκεῖνοι θέλουν. Κάνε στὸ θέμα αὐτὸ ὑπακοή. Καὶ ὁ Κύριός μας, ποὺ μᾶς στεφανώνει γιὰ τὴν προαίρεσή μας, ὅταν ἐπιζητοῦμε τὸ ἀγαθό, θὰ σὲ ἀνταμείψη πλουσίως γιὰ τὴν ὑπακοή σου, καὶ γιὰ τὴν καλή σου πρόθεση. Μά, γιὰ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, μὴν ἀφήνης τὸν ἑαυτό σου νὰ ἔλθη σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ᾿Αρχιερέα, γιὰ κανένα λόγο. Διαφορετικὰ θὰ σὲ τιμωρήση ἡ Παναγία...–Καὶ τὶ θὰ γίνη τώρα, Πάτερ, μὲ τὸ γράμμα ποὺ ἔστειλα στὴν Σύνοδο, στὸν “στρατηγό”;–Εἶναι δική σου δουλειά, νὰ βρῆς τὸν τρόπο νὰ τὸ ἀποσύρης. ῾Ο ὁποιοσδήποτε λαϊκός, ἔστω καὶ στρατηγός, ἔστω καὶ ὑπεύθυνο πρόσωπο στὰ γραφεῖα τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου, δὲν ἀποτελεῖ γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία, γιὰ μᾶς, “ἐξουσία ἀπὸ Θεού.΄΄

*   Περιοδικό «῞Αγιος Κυπριανός», ἀριθ. 297/᾿Ιούλιος-Αὔγουστος 2000, σελ. 335-336.

Η Παναγία στη βυζαντινή σκέψη.

Η Παναγία στη βυζαντινή σκέψη.

Τετάρτη, Δεκεμβρίου 11, 2013 Αναρτήθηκε από Areti Mavropoulou

Η Παναγία στη βυζαντινή σκέψη

 Από πολύ νωρίς, ήδη από την εποχή του Ιουστίνου και του Ειρηναίου, η χριστιανική παράδοση καθιέρωσε ένα παραλληλισμό μεταξύ του β΄ κεφ. της Γενέσεως και της διήγησης του Λουκά για τον Ευαγγελισμό, τονίζοντας έτσι την αντίθεση δύο Παρθένων, της Εύας και της Μαρίας. Τα δύο αυτά πρόσωπα συμβολίζουν δύο δυνατούς τρόπους χρήσης της ανθρώπινης ελευθερίας: στην πρώτη περίπτωση έχουμε παράδοση στην πρόταση του σατανά με την υπόσχεση μιας ψεύτικης θέωσης, στη δεύτερη ταπεινή αποδοχή του θελήματος του Θεού.

Παρόλο που αυτός ο παραλληλισμός ξεπεράστηκε μετά τη Σύνοδο της Εφέσου με την τιμή, που αποδόθηκε στη Μαρία, ως Μητέρα του Θεού, και την υιοθέτηση του όρου «Θεοτόκος», η σύλληψη της νέας Εύας, η οποία εκ μέρους της πεσμένης ανθρωπότητας δέχθηκε το θέλημα του Θεού, συναντάται σ’ όλη τη βυζαντινή περίοδο. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Πρόκλος (434 446) συχνά χρησιμοποιούσε αυτή την ιδέα στις ομιλίες του. Η Παρθένος Μαρία θεωρείται το τέρμα της ιστορίας της Παλαιάς Διαθήκης, που άρχισε με τα παιδιά της Εύας: «Ανάμεσα από τους απογόνους του Αδάμ ο Θεός διάλεξε το θαυμαστό Σηθ», γράφει ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, «και έτσι η εκλογή αυτής, που θα γινόταν Μητέρα του Θεού, την οποία ο Θεός γνώριζε μέσα στη θεία παντογνωσία Του, έχει τις καταβολές της στα ίδια τα παιδιά του Αδάμ, και διαδοχικά μέσα από τις επερχόμενες γενεές φτάνει μέχρι και την εποχή του προφητάνακτα Δαβίδ… Όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου
 για να γίνει η εκλογή αυτή, ο Ιωακείμ και η Άννα από τον οίκο και την πατριά του Δαβίδ, εκλέχτηκαν από το Θεό… Είναι σ’ αυτούς, που ο Θεός υποσχέθηκε και έδωσε την κόρη, που θα γινόταν Μητέρα του Θεού.»

Η εκλογή της Παρθένου Μαρίας λοιπόν είναι το κεντρικό σημείο της πορείας του Ισραήλ για συμφιλίωση με το Θεό, όμως η τελική απάντηση του Θεού σ’ αυτή την πορεία και η απαρχή της νέας ζωής έρχεται με την ενσάρκωση του Λόγου. «Η σωτηρία χρειαζόταν μια νέα ρίζα», γράφει ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς στην ίδια ομιλία, «γιατί κανείς, έκτος από το Θεό, δεν είναι αναμάρτητος· κάνεις δεν μπορεί να δώσει ζωή· κανείς δεν μπορεί να δώσει άφεσιν αμαρτιών». Αυτή η «νέα ριζά» είναι ο ενανθρωπήσας Θεός Λόγος· η Παναγία είναι ο «ναός» Του.

Τα βυζαντινά πεζά και υμνολογικά κείμενα συχνά υμνούν την Παναγία, ως «ητοιμασμένη», «κεκαθαρμένη» και «ηγιασμένη». Όμως αυτά τα κείμενα πρέπει να κατανοηθούν σε συνάφεια με το δόγμα για το προπατορικό αμάρτημα, που επεκράτησε στην Ανατολή: ότι δηλ. αυτό, που κληρονομήσαμε από τον Αδάμ, δεν είναι η αμαρτία, αλλά η θνησιμότητα. Στους Βυζαντινούς θεολόγους ποτέ δεν δημιουργήθηκε η παραμικρή αμφιβολία ότι η Παναγία ήταν πράγματι μια θνητή ύπαρξη

. Η προκατάληψη των Δυτικών θεολόγων και η προσπάθειά τους να ανεύρουν στο Βυζάντιο αρχαίες πηγές για το δόγμα της Άσπιλης Σύλληψης της Παναγίας συχνά τους οδήγησε να χρησιμοποιήσουν αυτά τα αποσπάσματα έξω από το πραγματικό τους περιεχόμενο. Και πράγματι, ο Σωφρόνιος Ιεροσολύμων (+638) υμνεί την Παναγία ως εξής: «Πολλοί άγιοι εμφανίστηκαν πριν από σένα, όμως κανένας δεν είχε τόση χάρη όσο εσύ. Κανένας δεν εξαγνίστηκε εκ των προτέρων, όπως συνέβη μ’ εσένα.» Ο Ανδρέας Κρήτης (+740) γίνεται ακόμη πιο συγκεκριμένος, μιλώντας στη γιορτή των Γενεθλίων της Θεοτόκου: «Όταν η Μητέρα αυτού, που είναι η ίδια η ωραιότης, γεννήθηκε, η (ανθρώπινη) φύση ανάκτησε στο πρόσωπό της την αρχέγονη ωραιότητα και διαμορφώθηκε σύμφωνα με ένα τέλειο πρότυπο, αληθινά αντάξιο του Θεού… Με άλλα λόγια η μεταμόρφωση της φύσης μας αρχίζει σήμερα…»

Αυτό το θέμα, που εμφανίζεται στους λειτουργικούς ύμνους της εορτής της 8ης Σεπτεμβρίου, αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο από το Νικόλαο Καβάσιλα το 14ο αιώνα: «Αύτη είναι γη, γιατί κατάγεται από τη γη· όμως είναι καινή γη, γιατί δεν προέρχεται με κανένα τρόπο από τους προγόνους της και δεν κληρονόμησε το παλαιό προζύμι. Αυτή είναι…η νέα ζύμη και έγινε η αρχή ενός καινούργιου γένους.»

Τα αποσπάσματα από τους Πατέρες μπορούν να πολλαπλασιαστούν, και μας δίνουν ξεκάθαρες ενδείξεις ότι η ευσέβεια των Βυζαντινών προς την Παναγία θα μπορούσε ίσως να τους οδηγήσει στην αποδοχή του δόγματος της Ασπίλου Συλλήψεως της Παναγίας, όπως αυτό ορίστηκε το 1854, αυτό όμως θα συνέβαινε μόνο στην περίπτωση, που θα δεχόντουσαν και το δυτικό δόγμα περί του Προπατορικού Αμαρτήματος. Βέβαια πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου —ειδικότερα σε σχέση με τις ποιητικές, συναισθηματικές και ρητορικές εξάρσεις που είναι χαρακτηριστικές στη βυζαντινή λειτουργική Θεοτοκολογία— ότι τέτοιες συλλήψεις, όπως «αγνότητα» και «αγιότητα», εύκολα συναντώνται ακόμη και στη δομή της προχριστιανικής ανθρωπότητας, η οποία εθεωρείτο θνητή, όχι όμως αναγκαστικά και «ένοχη». Στην περίπτωση της Παναγίας, η απάντησή της στο μήνυμα του Αρχαγγέλου και η θέση της, ως «νέας Εύας», της έδωσε μια ειδική σχέση με το «νέο γένος», που αυτή γέννησε. Και πάλι όμως κανείς ποτέ δεν συνάντησε σε Βυζαντινό συγγραφέα την παραμικρή αναφορά ότι αυτή δέχθηκε ειδικό χάρισμα αθανασίας. Μόνο μια τέτοια αναφορά θα σήμαινε καθαρά ότι η ανθρώπινή της φύση δεν μοιράζεται την κοινή μοίρα των απογόνων του Αδάμ.

Ο μόνος Βυζαντινός συγγραφέας, που οριστικά κατενόησε και απεδέχθη, τόσο τη δυτική σύλληψη περί του προπατορικού αμαρτήματος, όσο και το δόγμα περί της Ασπίλου Συλλήψεως, είναι ο Γεννάδιος Σχολάριος (+1472): «Η χάρη του Θεού την απάλλαξε εντελώς», γράφει ο Γεννάδιος, «όπως εάν είχε συλληφθεί παρθενικώς… έτσι, επειδή ήταν εντελώς ελεύθερη από την προγονική ενοχή και τιμωρία -προνόμιο, που δέχθηκε μόνη αυτή ανάμεσα στο ανθρώπινο γένος- η ψυχή της είναι εντελώς άπρόσιτη στα νέφη των (ακαθάρτων) σκέψεων, και έγινε ψυχή τε και σώματι ένα θείο θυσιαστήριο.» Η ενδιαφέρουσα αυτή αναφορά στο στόμα ενός πεπεισμένου θωμιστή, που στο σημείο αυτό εγκαταλείπει την αρνητική διάθεση του ιδίου του Θωμά Ακινάτη, αντανακλά τη χαρακτηριστικά δυτική κατανόηση της «ενοχής» και προτυπώνει τις αργότερα παρόμοιες εκφράσεις άλλων ορθοδόξων θεολόγων, που θα αρχίσουν να σκέφτονται με τις κατηγορίες του δυτικού σχολαστικισμού.

Για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε μια πλήρως ισορροπημένη εικόνα της βυζαντινής Θεοτοκολογίας, είναι ανάγκη να κρατήσουμε στο μυαλό μας την ουσιωδώς χριστολογική δομή της τιμής της Θεοτόκου στο Βυζάντιο. Η απουσία όμως κάποιου τυποποιημένου δόγματος, σχετικά με την Παναγία συγκεκριμένα, έδιδε ελευθερία στους υμνογράφους και τους ομιλητές, όπως επίσης έκανε επιφυλακτικούς τους αυστηρούς ερμηνευτές. Αυτοί είχαν πάντοτε σε εκατοντάδες αντίγραφα τα έργα του μεγαλύτερου από τις πατερικές αυθεντίες του Βυζαντίου, του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος θεώρησε δυνατό να αποδώσει στην Παναγία όχι μόνο το «προπατορικό αμάρτημα», αλλά επίσης και «φιλοδοξία», ακόμη και τη δημιουργία «ταραχής» και «προβλήματος».

Κανένας βεβαία δεν θα τολμούσε να κατηγορήσει τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο για ασέβεια. Έτσι η Εκκλησία του Βυζαντίου, σοφά διατηρώντας μια κλίμακα θεολογικών αξιών, που πάντοτε έδινε προτεραιότητα στις βασικές θεμελιώδεις αλήθειες του Ευαγγελίου, δεν χρειάστηκε να επιβάλει τη δημιουργία κάποιας δογματικής διατύπωσης αναφορικά με το πρόσωπο της Παναγίας, εκτός από το ότι αυτή ήταν πραγματικά η Θεοτόκος, η Μητέρα του Θεού.

Χωρίς αμφιβολία αυτός ο καταπληκτικός τίτλος, που φάνηκε αναγκαίος με τη λογική της Κυριλλείου χριστολογίας, δικαίωσε την πρώιμη λειτουργική προσφώνηση της Παναγίας, ως «τιμιωτέρας των Χερουβείμ και ενδοξοτέρας ασυγκρίτως των Σεραφείμ».

Ποιός ανώτερος τίτλος τιμής θα μπορούσε να αποδοθεί σε μια ανθρώπινη ύπαρξη; Ποιά πιο σίγουρη βάση θα μπορούσε να βρεθεί για μια χριστιανική θεοκεντρική ανθρωπολογία;

Μετάφραση: Νίκος Χριστοδούλου Θεολόγος, Ερευνητής

ΠΗΓΗ

ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΙΜΑΝΙ ΑΣΦΑΛΕΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ

ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΙΜΑΝΙ ΑΣΦΑΛΕΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ

Ο μεγαλύτερος πόνος, αδελφοί μου, δεν είναι ο σωματικός.Ούτε οι οδύνες του τοκετού ούτε οι διάφοροι κολικοί του νεφρού και της χολής, που θεωρούνται μεγάλοι πόνοι. Μεγαλύτερος ακόμη αβάσταχτος είναι ο πόνος της ψυχής. Όταν ο άνθρωπος είναι αδικημένος, συκοφαντημένος και κατατρεγμένος τότε νοιώθει τον μεγαλύτερο πόνο. Οι Πνευματικοί Πατέρες το ξέρουν καλά αυτό. Οι σωματικοί πόνοι και τα τραύματα θεραπεύονται, καταπραΰνονται, περνάνε. Ο ψυχικός πόνος είναι βαθύς και μένει. Μόνον η Παναγία έχει βάλσαμο για τον πόνο τής ψυχής. Μόνον αυτή, αυτή ξέρει να παρηγορεί και νά ξεκουράζει τον συκοφαντη-μένο και τον ψυχικά τραυματισμένο άνθρωπο.Σε κάποιο Μοναστήρι ζούσαν δύο Μοναχοί, όμως με διαφορετικό χαρα-κτήρα, με διαφορετική ιδιοσυγκρασία και γραμμή. Ο ένας ήταν πνευματικός άνθρωπος, ενάρετος και ταπεινός. Αγωνιζόταν νά είναι άγγελος επί τής γης.Γιατί αν ο Μοναχός δεν επιδιώκει νά είναι άγγελος επί τής γης, τότε σί-γουρα είναι εκτός αποστολής.Μοναχικό τάγμα, σημαίνει αγγελικό τάγμα. Και η μοναχική ζωή, λέγεται και αγγελική η μοναδική πολιτεία.Μάλιστα σύμφωνα με μία διδασκαλία, οι Μοναχοί που αγιάζουν, αναπληρώνουν τις θέσεις των αγγέλων που αποστάτησαν μαζί με τον Εωσφό-ρο, και άρα γίνονται άγγελοι.Νά, που πρέπει νά στοχεύει ο μοναχικός ή αγγελικός βίος. Ο ένας, λοιπόν, από τούς Μοναχούς ήταν αγωνιστής και ενάρετος. Ο δεύτερος όμως ήταν εκτός αποστολής. Κατάντησε όργανο του διαβόλου. Γιατί ο αντίχριστος βάζει πολλά σκάνδαλα και πολλούς πειρασμούς στους Μοναχούς και στα Μοναστήρια.Πήγε, λοιπόν, και κατηγόρησε στον Ηγούμενο τον άλλον ενάρετο Μοναχό για κάτι, που ο άνθρωπος ούτε το διανοήθηκε! -Και σ' αυτές τις περιπτώσεις, που μας κατηγορούν για κάτι που δεν το διαπράξαμε ούτε κατά διάνοιαν, ο πόνος μας γίνεται πιο μεγάλος.-Κι αν συκοφαντημένοι αναστενάξουμε, ακούει ο Θεός τον αναστεναγμό μας. Γι' αυτό νά τον αποφεύγουμε.Πήγε αυτός ο συκοφαντημένος Μοναχός μπροστά στην εικόνα τής Παναγίας και τής είπε.Τον συγχωρώ και σε παρακαλώ νά τον συγχωρήσεις και εσύ.Όμως αυτή η μαχαιριά τής συκοφαντίας πονάει πολύ και θέλω νά με θεραπεύσεις. Θέλω νά μου δείξεις ένα σημάδι νά καταλάβω, νά παρηγορηθώ.Τον άκουσε η Παναγία, και την ώρα εκείνη την βλέπει ολοζώντανη μέσα στο άγιο Βήμα μαζί με έναν άνδρα, νά σκύβουν και νά κάνουν μετάνοιες μπροστά στην Αγία Τράπεζα, όπως οι Ιερείς την ώρα τής Θείας Λειτουρ-γίας. Γιατί η Αγία Τράπεζα συμβολίζει τον Γολγοθά και γίνεται επάνω της η αναίμακτη θυσία και ο Τίμιος Σταυρός είναι τοποθετημένος πάνω της.Και ρώτησε ο Μοναχός την Παναγία νά του πει ποιος είναι ο άνδρας αυτός μαζί της.Πήρε την απάντηση ότι είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και όταν συκοφαντούνται οι άνθρωποι, αυτόν νά παρακαλούνε.Αυτός όπως προστάτευσε εμένα από την κακία του κόσμου, μετά την σταύρωση του Υιού μου, έτσι θα προστατεύσει και εσένα. Και αμέσως με τα λόγια αυτά, μία άρρητη ευωδία σκόρπισε μέσα στο Ναό.Ο Μοναχός τόσο πολύ ευχαριστήθηκε από το όραμα και την ευωδία, που λησμόνησε τη συκοφαντία και η πληγή του έκλεισε, η ψυχή του ανα-παύθηκε.Το ίδιο συμβαίνει με όλους τούς συκοφαντημένους, που τρέχουν νά πουν τον πόνο τους στην Παναγία.Ο,τι κι αν μας συμβαίνει όποιος κι αν είναι ο πόνος μας, σωματικός ή ψυχικός, ας μη μας απελπίζει.Υπάρχει φάρμακο, υπάρχει θεραπεία κοντά στην Παναγία. Όποια κι αν είναι η δοκιμασία μας, όποια κι αν είναι η φουρτούνα της ζωής μας. Υπάρχει λιμάνι ασφαλές κοντά στην Παναγία.Ας την αγαπούμε και ας την παρακαλούμε γονατιστοί.Όποιο κι αν είναι το βάσανο μας, το πρόβλημα μας.Όπου κι αν βρισκόμαστε, όπου κι αν κινδυνεύουμε, εκείνη θα προφτά-σει, θα μας ασφαλίσει, θα μας λυτρώσει.Ας το λέμε πάντα με εμπιστοσύνη το «πρόφθασον και λύτρωσαι ημάς από πάσης περιστάσεως...», ο δε Κύριος διά πρεσβειών της ας ελεήσει πάντας ημάς. Αμήν!

* Απόσπασμα από το βιβλίο ΄΄Πρεσβεία Θερμή΄΄του μακαριστού Αρχιμανδρίτη π.Ιωακείμ.